Κυριακή 30 Μαρτίου 2008

Πόλεμος για τα «μάτια» των Γκαγκαούζων

Οι συνέπειες της απόφασης του Πατριάρχη Ρουμανίας κ. Δανιήλ να διεκδικήσει από τη Ρωσία την επαναλειτουργία των επισκοπών στη Μολδαβία
Πόλεμος για τα «μάτια» των Γκαγκαούζων
Μαίνεται με απρόβλεπτη έκβαση η ιδιότυπη εμφύλια διαμάχη μεταξύ προκαθημένων της Ορθοδοξίας
ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ


Συναγερμός έχει σημάνει ανάμεσα στους προκαθημένους των ορθοδόξων εκκλησιών μετά τον πόλεμο που ξέσπασε ανάμεσα στην «πολική άρκτο» της Ορθοδοξίας, δηλαδή το Πατριαρχείο Ρωσίας, και στην ανερχόμενη «δύναμη», το Πατριαρχείο Ρουμανίας. Ύστερα από σχεδόν δύο αιώνες ο Πατριάρχης Ρουμανίας κ. Δανιήλ αποφάσισε να λύσει τις διαφορές του με τους Ρώσους και διεκδικεί την επαναλειτουργία των επισκοπών του στη Μολδαβία, οι οποίες διαλύονταν, προσαρτώμενες στο Πατριαρχείο Μόσχας κάθε φορά που ο πάλαι ποτέ τσαρικός ρωσικός στρατός «ανελάμβανε» δράση στην περιοχή. Οι Ρουμάνοι την καταγωγή, οι Ουκρανοί και οι προερχόμενοι από τη Μικρά Ασία γκαγκαούζοι χριστιανοί ορθόδοξοι κάτοικοι της Μολδαβίας αναμένουν τις εξελίξεις των γεγονότων, που προκαλούν ήδη τους πρώτους κραδασμούς στις σχέσεις των πατριαρχών και των αρχιεπισκόπων των αυτοκεφάλων ορθοδόξων εκκλησιών.

Ο Προύθος και ο Δνείστερος, στα σύνορα της Ουκρανίας με τη Μολδαβία, απετέλεσαν το φυσικό σύνορο γύρω από το οποίο διεξήχθησαν αιματηρές μάχες μεταξύ Ρώσων, Αυστριακών, Ούγγρων, Τούρκων και Ρουμάνων. Σήμερα, 196 χρόνια μετά, οι περιοχές της Ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Μολδαβίας που βρίσκονται γύρω από τους δύο αυτούς ποταμούς μετατρέπονται σε πεδίο μαχών του ιδιότυπου πολέμου που έχει ξεσπάσει μεταξύ των Πατριαρχείων Ρωσίας και Ρουμανίας. Η ανεύρεση συμμάχων έχει ξεκινήσει. Οι λεγόμενες σλαβόφωνες εκκλησίες, όπως τα Πατριαρχεία Βουλγαρίας και Σερβίας, έχουν δείξει ξεκάθαρα ότι στηρίζουν τη Μόσχα.
Αντίθετα, οι ελληνόφωνες εκκλησίες, αν και κρατούν χαμηλούς τόνους, δεν κρύβουν τη στήριξή τους προς το Πατριαρχείο Ρουμανίας. Το θέμα έχει προκαλέσει «συναγερμό» στο εσωτερικό των ορθοδόξων εκκλησιών καθώς η διένεξη των δύο Πατριαρχείων ξεκινά από την εποχή των κατακτήσεων του τσαρικού στρατού, περνά από τις εισβολές που πραγματοποίησε ο σοβιετικός στρατός και φθάνει στην πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού. Στο επίκεντρο της διαμάχης βρίσκεται η περιοχή της Βεσσαραβίας, που εκκλησιαστικά ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον 15ο αιώνα πέρασε στη δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Ρουμανίας, η οποία είχε ανακηρυχθεί Αυτοκέφαλο Πατριαρχείο.


* Casus belli οι επισκοπές
Δύο μόνο μήνες μετά την εκλογή του στον Πατριαρχικό Θρόνο ο Πατριάρχης Ρουμανίας κ. Δανιήλ έδειξε χωρίς επιφυλάξεις ότι θα προστατεύσει και θα διεκδικήσει όλα όσα έχει επωμιστεί από την Ιστορία. Και ο πρώτος στόχος που έθεσε ήταν η ανάκτηση των χαμένων επαρχιών του Πατριαρχείου Ρουμανίας, τις οποίες, όπως υποστηρίζουν στενοί συνεργάτες του, «υφάρπαξε» το Πατριαρχείο Ρωσίας όταν ο τσαρικός στρατός κυριάρχησε στον αυστροουγγρικοτουρκικό πόλεμο το 1812 και στη Συνθήκη του Βουκουρεστίου που επιτεύχθηκε. Τότε, όπως δηλώνει σε υπόμνημά του στους προκαθημένους των ορθοδόξων εκκλησιών ο κ. Δανιήλ, το Πατριαρχείο Ρωσίας με αντικανονικό τρόπο ίδρυσε την Επισκοπή Κισινάου με στόχο να «ρωσοποιήσει τον ρουμανικό πληθυσμό στο ανατολικό τμήμα της Μολδαβίας».
Το 1918, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βεσσαραβίας και την προσπάθεια ένωσης με τη Ρουμανία, το Πατριαρχείο Μόσχας σταμάτησε την εκκλησιαστική δραστηριότητά του. Την ευθύνη της διαποίμανσης των ορθοδόξων ανέλαβε και πάλι το Πατριαρχείο Ρουμανίας, το οποίο και ίδρυσε την Αρχιεπισκοπή Κισινάου. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1922, ίδρυσε άλλες δύο επισκοπές στην περιοχή της Βεσσαραβίας: την Επισκοπή του Χοτίν, με έδρα την Αλμπα, και την Επισκοπή Τσατέα Αλμπα. Είκοσι χρόνια μετά το Πατριαρχείο Ρουμανίας επέκτεινε εκ νέου τη δραστηριότητά του, αυτή τη φορά στην Τρασνιστρία, επικαλούμενο τους σταλινικούς διωγμούς που υφίστατο η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας.
Καθοριστικός στις όποιες εξελίξεις ήταν ο ρόλος που διαδραμάτιζε στην περιοχή ο ρωσικός στρατός. Το Πατριαρχείο Ρωσίας ξεκίνησε την εκκλησιαστική δραστηριότητά του στην περιοχή το 1812, όταν άρχισε να κυριαρχεί ο τσαρικός στρατός. Ανέστειλε μερικώς τη δράση του το 1918, όταν ο ρουμανικός στρατός μπήκε στην περιοχή, και θα δραστηριοποιηθεί εκ νέου το 1944. Και αυτό διότι το 1940 ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε για πρώτη φορά στη Βεσσαραβία μετά τη συμφωνία Μολότοφ - Ρίπεντροφ μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Γερμανίας και της ΕΣΣΔ. Το 1941 αποχώρησε και επανήλθε το 1944.


* Αλληλοκατηγορίες και πιστοί
Ο ρόλος που διαδραμάτισε ο στρατός στην περιοχή αποτελεί την κύρια πηγή άντλησης επιχειρημάτων της μιας προς την άλλη πλευρά. Τα πάντα, δηλώνει ο Πατριάρχης Ρουμανίας στο υπόμνημά του, ανετράπησαν το 1944, όταν «οι σοβιετικές κομμουνιστικές δυνάμεις ανάγκασαν τη Μητρόπολη Βεσσαραβίας να διακόψει τις δραστηριότητές της». Οι επισκοπές που ίδρυσε το Πατριαρχείο Ρουμανίας, απαντά ο Πατριάρχης Ρωσίας, δημιουργήθηκαν το 1918 «με την κατάληψη των ρουμανικών στρατευμάτων των περιοχών μεταξύ του Δνείστερου και του Προύθου». Πρόκειται, προσθέτει, «για παράνομη και αντικανονική πράξη».
Ακόμη με ανακοινωθέν που εξέδωσε ο Πατριάρχης Μόσχας και Πάσης Ρωσίας κ. Αλέξιος καλεί τους πατριάρχες και τους προκαθημένους των ορθοδόξων εκκλησιών να υψώσουν τη φωνή τους γιατί διαφορετικά «θα πέσουν τα αιώνια θεμέλια των αμοιβαίων σχέσεων των εκκλησιών και η αυθαιρεσία θα γίνει κανόνας».
Ο κ. Δανιήλ όμως έδειξε ξεκάθαρα τις προθέσεις του και αμέσως μετά την εκλογή του, τον περασμένο Αύγουστο, δήλωσε ότι επανενεργοποιεί τις επαρχίες του στα εδάφη της Ανεξάρτητης από το 1991 Δημοκρατίας της Μολδαβίας. Πρόκειται για: την Αρχιεπισκοπή Κισινάου, την Επισκοπή Μπαλτί, την Επισκοπή της Νότιας Βεσσαραβίας και την Επισκοπή Ντουμπασάρι και Πάσης Τρανσυλβανίας.
Τη διαφορά καλείται να επιλύσει για μία ακόμη φορά ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ο οποίος αντιμετώπισε αντίστοιχα προβλήματα με τον Πατριάρχη Ρωσίας στις αρχές της δεκαετίας του '90 στην Εσθονία.


* Η Εκκλησία της Ελλάδος
Ο Πατριάρχης Ρουμανίας δηλώνει ότι τα τρία εκατομμύρια των χριστιανών ορθοδόξων Ρουμάνων που ζουν στην Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μολδαβίας δεν μπορούν να αφεθούν στα χέρια ρώσων κληρικών. Από την πλευρά τους, οι Ρώσοι ανησυχούν κατ' αρχάς για τη διαποίμανση των 600.000 Ουκρανών που ζουν στην περιοχή. Οπως εκτιμάται, προβληματίζονται για το ενδεχόμενο ενεργοποίησης και μιας άλλης επαρχίας από την πλευρά των Ρουμάνων που θα αποτελείται από χωριά και πόλεις της Ουκρανίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολιτικοί της Ουκρανίας έχουν εκφραστεί ανοιχτά υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της Εκκλησίας τους από το Πατριαρχείο Μόσχας και της ένταξής της ακόμη και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η Εκκλησία της Ελλάδος στις αρχές της εβδομάδας συζήτησε το ζήτημα, αποφάσισε όμως να μην τοποθετηθεί στην παρούσα φάση καθώς η Ιερά Σύνοδος έκρινε ότι πρέπει πρωτίστως να ενημερωθεί επαρκώς.
Πολλές αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες όμως παρακολουθούν το πρόβλημα καθώς στις περιοχές αυτές και κυρίως στο Κομράτ ζουν περίπου 160.000 Γκαγκαούζοι. Ενα φύλο που προέρχεται από την περιοχή της Μικράς Ασίας και εκδιώχθηκε από την Τουρκία. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι Γκαγκαούζοι έχει δάνειες λέξεις από τα ελληνικά, τα τουρκικά, τα ρωσικά και τα ρουμανικά αλλά η δομή της γλώσσας είναι ινδοευρωπαϊκή, όπως και της ελληνικής.


Μια περίεργη ιστορική διαδρομή
Χριστιανοί ορθόδοξοι το δόγμα και πρώην οθωμανοί υπήκοοι, οι Γκαγκαούζοι έχουν διανύσει μια περίεργη ιστορική διαδρομή. Στήριξαν όπου και αν βρίσκονταν τον βυζαντινό αυτοκράτορα, έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις κατά των Τούρκων, συμμετείχαν ως επίλεκτο τάγμα του ρωσικού στρατού στους πολέμους με την Τουρκία, πήραν μέρος με τα ελληνικά στρατεύματα στην απελευθέρωση της Θράκης και χαρακτηρίστηκαν ανταλλάξιμοι με τη Συνθήκη της Λωζάννης, όπως και η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, της Καππαδοκίας και του Πόντου. Ορισμένοι από τους απογόνους αυτών ζουν σήμερα σε ελληνικά χωριά, αρκετοί σε χωριά της Βάρνας στη Βουλγαρία και χιλιάδες στις πόλεις και στα χωριά της Μολδαβίας, όπου φαίνεται ότι εγκαταστάθηκαν από τους Ρώσους στην προσπάθεια διάσωσής τους μετά τους ρωσοτουρκικούς πολέμους.
Σήμερα η Τουρκία επιδεικνύει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το μέλλον των νεαρών Γκαγκαούζων. Σύμφωνα με πληροφορίες, στο Κομράτ ίδρυσαν πρότυπο σχολείο το οποίο περιλαμβάνει δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο και στο οποίο φοιτούν ως επί το πλείστον παιδιά πλουσίων αλλά, με τη χορήγηση υποτροφιών, και πολλά παιδιά φτωχών οικογενειών. Επίσης, παράρτημα τουρκικού πανεπιστημίου και έδρα τουρκικής γλώσσας. Παράλληλα χρηματοδότησαν έργα αφαλάτωσης και βιοτεχνίες ρούχων δημιουργώντας θέσεις εργασίας.
Οι 25 ενορίες που λειτουργούν στις πόλεις και στα χωριά όπου ζουν οι Γκαγκαούζοι ποιμαίνονται από ρώσους κληρικούς, χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Ορισμένοι κάτοικοι δεν κρύβουν την αγάπη τους προς την Ελλάδα και εκτιμούν, όπως είπαν σε συνομιλίες με «Το Βήμα της Κυριακής», ότι το ενδιαφέρον των Τούρκων για τους ομοεθνείς τους μπορεί να πηγάζει από προσπάθειες αλλοίωσης και χειραγώγησης της εθνικής τους συνείδησης, μιας συνείδησης η οποία έχει έντονα τα χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού και βαθύτατο τον σεβασμό προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο.


Το ΒΗΜΑ, 23/03/2008

Η απουσία του Βυζαντίου

ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

Η Άβεριλ Κάμερον είναι καθηγήτρια της Υστερης Αρχαιότητας και του Βυζαντίου στην Οξφόρδη. Με ένα μαχητικό κείμενό της που παρουσίασε στο Σεμινάριο Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών του Λονδίνου, τον περσινό Μάρτιο, και που δημοσιεύει τώρα το περιοδικό «Νέα Εστία» (τεύχος 1807, Ιανουάριος 2008) στα αγγλικά και στα ελληνικά (μετάφραση Κώστας Σπαθαράκης), προσπαθεί να ερμηνεύσει γιατί απουσιάζει το Βυζάντιο από τον σύγχρονο πολιτικό λόγο και να διεκδικήσει την επανεγγραφή του στο ιστορικό πεδίο.
Η απουσία αυτή γίνεται περισσότερο ηχηρή αν λάβουμε υπόψη μας πόσο εκτεταμένη είναι η χρήση της Ρώμης στον πολιτικό λόγο σήμερα ή πόσο η μεγάλη συζήτηση και η μεγάλη παραγωγή κειμένων για τη φύση και για την πτώση των αυτοκρατοριών αγνοεί παντελώς το Βυζάντιο. Ακόμη και ο λόγος για την Ευρώπη και για τα όρια του ευρωπαϊκού κόσμου - τόσο κρίσιμο θέμα που σχετίζεται με τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης - ταυτίζει τη Γηραιά Ηπειρο με τα όρια της δυτικής χριστιανοσύνης, κι ας ανήκουν σήμερα στην Ευρώπη κράτη που υπήρξαν «εδάφη» της αυτοκρατορίας.
Η Κάμερον αναφέρεται στο «σκάνδαλο» που προκλήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2006 όταν ο πάπας Βενέδικτος ΙΣτ' σε μια ομιλία του στη Θεολογική Σχολή του Ρέγκενσμπουργκ στη Γερμανία επικαλέστηκε ένα απόσπασμα από κείμενο του αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγου κατά του Ισλάμ. Τα ΜΜΕ που σήκωσαν πολύ ψηλά το θέμα αναφέρονταν γενικά σε κάποιον χριστιανό αυτοκράτορα. Η Κάμερον επισημαίνει ότι ο χαρακτηρισμός «βυζαντινός» ίσως ήταν πολύ δυσνόητος για το ευρύ κοινό. Ακόμη και τα ελληνικά Μέσα αναπαρήγαγαν αυτή την οπτική, δείχνοντας έναν απαράδεκτο μιμητισμό, μια ημιμάθεια στηριγμένη στα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων. Κατά την Κάμερον, αυτό το επεισόδιο με τον Πάπα, η πρόσληψή του από τα Μέσα Ενημέρωσης της Δύσης, έδειξε πόσο ξένο είναι το Βυζάντιο για τη δυτική συνείδηση, πόσο απουσιάζει από τον δημόσιο λόγο των χωρών της Δυτικής Ευρώπης.
Για πολλούς το Βυζάντιο είναι μια «μαύρη» εποχή. Για άλλους ταυτίζεται με τη θρησκευτικότητά του, τις εικόνες, τη βαριά μυρωδιά του λιβανιού. Για κάποιους τρίτους έχει τη σαγήνη του εξωτικού μυστηρίου. Στο περίφημο βιβλίο του Σάμιουελ Χάντινγκτον Η σύγκρουση των πολιτισμών, το Βυζάντιο διαχωρίζεται από τη Δύση ως «ορθόδοξος πολιτισμός» που συσχετίζεται με την Ανατολή. Κατά τον αμερικανό συγγραφέα, το χαρακτηριστικό της Δύσης είναι ότι προσλαμβάνει την αρχαιότητα μέσω της Ρώμης, χωρίς τη διαμεσολάβηση του Βυζαντίου. Αλλά τι θα ήταν η Δύση χωρίς τη βυζαντινή Ραβέννα, τη βυζαντινή Ραγκούζα, την Κωνσταντινούπολη;
Περιλαμβάνει πολλά ακόμη ερεθιστικά στοιχεία το κείμενο της Κάμερον. Ενα από αυτά είναι τα κίνητρα της χρονολόγησης της αρχής του Βυζαντίου. Ενα άλλο έχει σχέση με τη συμπάθεια που δείχνει προς την Ορθοδοξία ένα μέρος της Αγγλικανικής Εκκλησίας και της αγγλικανικής σκέψης. Το ουσιαστικό είναι όμως η διεκδίκηση του Βυζαντίου και η επαναφορά του στο προσκήνιο, πολύ περισσότερο που το παρελθόν γίνεται πεδίο αντιπαραθέσεων ανάμεσα στους σημερινούς πρωταγωνιστές, ενώ εθνικιστικά και θρησκευτικά προτάγματα επί του παρελθόντος οδηγούν συχνά σε πεπλανημένες χρήσεις της Ιστορίας. Είναι μια δυναμική διεκδίκηση, σημαντικότερη από άλλες, όπως, για παράδειγμα, το πυροτέχνημα της ελληνικότητας. Αναμένουμε με ενδιαφέρον την ελληνική έκδοση του βιβλίου της Αβεριλ Κάμερον The Byzantines, που αναγγέλλεται από τις εκδόσεις Ψυχογιός.


Το ΒΗΜΑ, 30/03/2008

Κώδικας Ιθάκη

Ένας επιχειρηματίας, ένας καθηγητής και ένας γεωλόγος
βγαίνουν στον πηγαιμό για την Ιθάκη

Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ

Όπως γνωρίζει η πολυπληθής πελατεία του Νταν Μπράουν, η καλή συνταγή για το μοσχοπούλητο θρίλερ πρέπει οπωσδήποτε να περιέχει κάτι σε «αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου»· και επειδή το μυστηριακό ίνδαλμα πρέπει να παραμείνει απόρθητο για μελλοντική χρήση, αυτό που έχει σημασία είναι η αναζήτηση αυτή καθαυτή, είτε ως μυθοπλαστική απόδραση από το οικείο είτε ως γνωσιολογική αλληγορία - ακριβώς σαν το ταξίδι προς την Ιθάκη.

Μόνο που το συγκεκριμένο ταξίδι μπορεί να έχει ήδη τελειώσει - οριστικά και αμετάκλητα. Οσοι γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα από κοντά κρατούν την ανάσα τους εδώ και καιρό: με ευθύνη του ίδιου του Οδυσσέα, η ακριβής διεύθυνση της ομηρικής Ιθάκης αμφιλέγεται και συζητείται ανέκαθεν· στις 29 Σεπτεμβρίου παρελθόντος μηνός και ενεστώτος έτους αναγγέλθηκε η νόμιμη μετακόμισή της στον κεφαλλονίτικο Δήμο Παλικής, στη στεριανή γλώσσα που κρέμεται από τη δυτική μεριά του νησιού, όπου πρωτεύει το Ληξούρι· και μία εβδομάδα αργότερα στις 6 Οκτωβρίου, προσκομίστηκαν τα απαραίτητα δικαιολογητικά εν είδει ογκώδους τόμου που τιτλοφορείται «Odysseus Unbound: The Search for Homer's Ithaca», μεθερμηνευμένο ελληνιστί «Οδυσσεύς Λυόμενος: H αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης». Το γραφείο που κανόνισε τα της μετακομίσεως είναι βρετανικό, με έδρα το Κέιμπριτζ (και συγκεκριμένα τον ομώνυμο πανεπιστημιακό εκδοτικό οίκο).
Το κεντρικό πρόσωπο της υπόθεσης είναι ένας σύμβουλος επιχειρήσεων, ο Robert Bittlestone, ο διά βίου ελληνολάτρης και ομηρολάτρης που είχε την ιδέα να κεφαλαιοποιήσει υψηλές τεχνολογίες ανάλυσης δεδομένων για αρχαιοδιφικούς σκοπούς. Ο άνθρωπος θα μπορούσε να αποτελεί απλώς ένα ακόμη γραφικό κρούσμα βρετανικής εκκεντρικότητας ή μια χολιγουντιανή διασταύρωση όψιμου Ερρίκου Σλίμαν και τεχνολογικά αναβαθμισμένου Ιντιάνα Τζόουνς. H συγκλονιστική αλήθεια ωστόσο είναι ότι στον τόμο που προαναφέραμε συνεργάζεται με έναν από τους πολυμαθέστερους, σοβαρότερους και συνάμα εμπειρικώς «προσγειωμένους», μεγαλοκαθηγητές της κλασικής φιλολογίας - και όσοι γνωρίζουν προσωπικά τον James Diggle δεν περιμένουν τίποτε λιγότερο από τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία πολλαπλής απόσταξης. Στη συγγραφική ομάδα συμμετέχει και μια άλλη εγγυημένη προσωπικότητα από τον χώρο της γεωλογίας, ο John Underhill. Ενας εσώτερος κύκλος εμπίστων και μυημένων από τους πρωτοκλασάτους της Αρχαιογνωστικής Διεθνούς (όπως, για παράδειγμα, ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Harvard), που είδαν το βιβλίο πριν από τη δημοσιευμένη πρεμιέρα του, δήλωσαν ήδη πιστοί και προσήλυτοι στη Νέα Ιθάκη. Ολα δείχνουν ότι Ιόνιο και Δύση ετοιμάζονται να αναχαρτογραφήσουν το πιο γοητευτικό από τα μυθιστορήματά τους.
Αιώνες τώρα «ο άντρας ο πολύτροπος» αφήνει τους ομηρολόγους σε βαθιά απορία: «Αν είναι χαμηλή η Ιθάκη, βρίσκεται όμως πιο ψηλά / στην αλμυρή τη θάλασσα και προς τη Δύση - τα άλλα νησιά, / μακραίνοντας, κοιτούν τον ήλιο στο ξημέρωμα» (μετάφρ. Δ. Μαρωνίτη). Το «προς τη Δύση» είναι όρος που δεν ικανοποιεί η συγκαιρινή Ιθάκη, γι' αυτό κάποιοι καταχώρισαν το νησί στα αγεωγράφητα της ποιητικής ασυδοσίας και άλλοι ψιθύριζαν από παλιά την υποψηφιότητα της Κεφαλλονιάς. Ο Bittlestone εμπιστεύθηκε το βλέμμα του Οδυσσέα, αλλά το όξυνε και το βάθυνε με τον πολλαπλασιαστή της τεχνολογίας, συνδυάζοντας δορυφορική φωτογράφιση ανυπολόγιστης ευκρίνειας και τεχνικές τρισδιάστατης οπτικοποίησης δεδομένων. H πατέντα ανήκει στην Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) και δεν αποκλείεται να εξελίχθηκε με πρωταρχικό στόχο να τομογραφήσει τις μεταστάσεις της Αλ Κάιντα στα σπηλαιώδη έγκατα του Αφγανιστάν. Κανείς πάντως δεν είχε φανταστεί ότι αυτός ο πάνοπλος οφθαλμός θα γινόταν μέρος της ομηρικής βιβλιογραφίας - εκτός από τον Bittlestone που τον εστίασε πάνω στην οδυσσειακή επικράτεια.
Τα νήματα της πλοκής είναι ιστορικά, φιλολογικά, αρχαιολογικά και γεωλογικά. Προκύπτει ότι η ευρύτερη περιοχή της Παλικής ήταν κάποτε νησί και ότι ο στενός πορθμός που τη χώριζε από την Κεφαλλονιά (που ο Ομηρος την ήξερε με το όνομα Σάμη) μπαζώθηκε από σεισμογενείς κατολισθήσεις. Τη θεωρία την εγγυάται η στρωματογραφική ανάλυση του John Underhill και την επιβεβαιώνουν ανεπιφύλακτα οι γεωαρχαιολόγοι του Κέιμπριτζ. H συγγραφική τριάδα τοποθετεί το ομηρικό κείμενο πάνω στο τοπογράφημα της σημερινής βόρειας Παλικής και διαβεβαιώνει ότι 26 σημεία της ευρύτερης οδυσσειακής γειτονιάς, όπως περιγράφονται στην Οδύσσεια, είναι ακόμη αναγνωρίσιμα· και με μια χειρονομία έσχατης «πρόκλησης» εντοπίζει τη θέση του ανακτόρου του Οδυσσέα στο γεωμετρικό κέντρο της κάτοψης. Μέσα στη δίνη της μυθιστορίας και στη σκοτοδίνη της έκπληξης, το «σπικάζ» του James Diggle διατηρεί αράγιστη τη βεβαιότητά του: «H τοπογραφία της ομηρικής Ιθάκης ταιριάζει στη μορφολογία της Παλικής σαν γάντι. Κάπου 3.200 χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφει η Οδύσσεια, βρήκαμε επιτέλους την Ιθάκη».
Ένας ομηροπαρμένος επιχειρηματίας, ένας καθηγητής της κλασικής φιλολογίας και ένας γεωλόγος βγαίνουν στον πηγαιμό για την Ιθάκη· ξεψαχνίζουν παμπάλαια κείμενα και λόγια υπομνήματα, λιτανεύουν τον τεχνολογικό Λεβιάθαν για συνδρομή και, τελικά, όπως όλα δείχνουν, γειώνουν την πιο αρχετυπική αφήγηση της Δύσης στον τεκμηριωμένο τόπο της. Αν η αποδεικτική γόμωση του βιβλίου αντιστοιχεί στον προκαταβολικό ενθουσιασμό των «τρέιλερ», τότε ξέρουμε ποιο θα έπρεπε είναι το πραγματικό ευπώλητο του πρώιμου 21ου αιώνα.



O κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το ΒΗΜΑ, 09/10/2005

Η ναυμαχία των Αργινουσών Η δίκη και η σε θάνατο καταδίκη των Αθηναίων στρατηγών (406 π.Χ.)

Ένα επεισόδιο του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν η ναυμαχία μεταξύ αθηναϊκού και σπαρτιατικού στόλου στις Αργινούσες το 406 π.Χ. Στη ναυμαχία νίκησαν οι Αθηναίοι και αρχικά ο λαός της Αθήνας χάρηκε, αλλά μετά επικράτησε οργή καθώς κάποιοι κατηγόρησαν τους εντεταλμένους στρατηγούς ότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς και ότι άφησαν άταφους τους νεκρούς τους. Οι κατηγορούμενοι είπαν ότι η θαλασσοταραχή ήταν τέτοια που δεν επέτρεπε τη διάσωση των ναυαγών, όμως οι κατήγοροί τους είχαν αντίθετη άποψη και έπεισαν τη Βουλή, η οποία θεώρησε τη στάση των στρατηγών εγκληματική και καταδίκασε έξι από αυτούς σε θάνατο. Λίγο αργότερα οι Αθηναίοι μετάνιωσαν, αλλά ήταν πια αργά. Αυτό το επεισόδιο και κυρίως τη δίκη και καταδίκη των στρατηγών εξετάζει στη μελέτη του ο δικηγόρος Ελ. Βούρβαχης. Όπως είναι αναμενόμενο, το βάρος της εργασίας του ο συγγραφέας το ρίχνει στη διαδικασία της δίκης και καταδίκης των στρατηγών. Αυτή η δίκη, όπως και εκείνη του Σωκράτη αργότερα, σχολιάστηκε εκτεταμένα από ιστορικούς, διότι θεωρήθηκε ανέκαθεν στίγμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας η θανάτωση των στρατηγών. Ο συγγραφέας επιχείρησε να ανασυνθέσει τη δίκη αυτή χρησιμοποιώντας τις αρχαίες πηγές, και κυρίως τον Ξενοφώντα, και ακολουθώντας το σημερινό τυπικό στην ανασύσταση των πρακτικών του δικαστηρίου. Μια επιλογή που ξενίζει λίγο, αλλά η οποία δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να έχει «καθαρή» εικόνα του γεγονότος. Λεπτομέρεια: Ο Σωκράτης ήταν μέλος της Πρυτανείας και μόνον αυτός διαφώνησε στην απόφαση παραμπομπής των στρατηγών σε δίκη. Σχεδόν εφτά χρόνια αργότερα θα έπεφτε και ο ίδιος θύμα μισαλλοδοξίας και σκοπιμοτήτων.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΓΓ. ΒΟΥΡΒΑΧΗΣ Η ναυμαχία των Αργινουσών Η δίκη και η σε θάνατο καταδίκη των Αθηναίων στρατηγών (406 π.Χ.) «ΕΝΑΛΙΟΣ», ΣΕΛ. 158

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 28.03.08

«Υπόγειες διαδρομές» του Μετρό στην ιστορία της Θεσσαλονίκης

Η ελληνιστική Θεσσαλονίκη, η πόλη που ο Κάσσανδρος ίδρυσε στα 315 π.Χ., η ρωμαϊκή, με τα υπέροχα δημόσια οικοδομήματα, την εξαιρετική ρυμοτομία, την Εγνατία οδό, η βυζαντινή Θεσσαλονίκη, η δεύτερη σε δύναμη και δόξα μετά τη Βασιλεύουσα, η Θεσσαλονίκη της τουρκοκρατίας, αλλά και του 19ου αιώνα, «κοιμάται» σε πολλά σημεία κάτω από σύγχρονους δρόμους και κτίρια. Το μετρό, που κατασκευάζεται, θα ξυπνήσει, όπως αναμένεται, την «ωραία κοιμωμένη», με τις ανασκαφές που θα απαιτηθούν, προκειμένου να κατασκευαστούν οι σταθμοί και οι υπόγειες σήραγγες.

Η «Αττικό Μετρό», που χρηματοδοτεί και το έργο, έχοντας μεγάλη πείρα από τον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο της Αθήνας, όπου πολλές φορές το τρένο «συγκρούστηκε» με τις αρχαιότητες, αυτή τη φορά πήρε τα μέτρα της: πριν ακόμα ξεκινήσουν οι εκσκαφές, ανέθεσε στην αρχαιολόγο Εύα Γιατρουδάκη και τους συνεργάτες της να συνταχθεί ένας λεπτομερής χάρτης με όλες τις ανασκαφές που έχουν γίνει δίπλα και επάνω στη μελλοντική γραμμή του μετρό. Αποτέλεσμα: δύο σταθμοί μετακινήθηκαν.

Ο σταθμός Δημοκρατίας, διότι ήταν πολύ πιθανό εκεί όπου είχε χωροθετηθεί να βρεθεί η Χρυσή Πύλη της ρωμαϊκής πόλης, και ο σταθμός Βενιζέλου, επειδή θα ήταν πολύ κοντά σε ένα ευπαθές μνημείο, το Τζαμί Χαμζά Μπέη.
Η κ. Γιατρουδάκη έχει τον γενικό συντονισμό των αρχαιολογικών ανασκαφών από την κοινοπραξία που κατασκευάζει το μετρό της Θεσσαλονίκης. Τις ανασκαφές διενεργούν η ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού. Οι αρχαιολόγοι-συνεργάτες της είναι η Κρινώ Κωνσταντινίδου, ο Γιώργος Παπαζαφειρίου και ο Δημήτρης Παπάς.
ΝεκροταφείαΟπως αναφέρει η κ. Γιατρουδάκη, έχουν ήδη εντοπισθεί κάποια από τα νεκροταφεία της πόλης, τα οποία βρίσκονταν εκτός των τειχών. Ισως εκεί υπάρχουν και εργαστήρια ή αποθήκες.
Στην περιοχή του σταθμού Δημοκρατίας τοποθετείται η Χρυσή Πύλη -άρα σίγουρα εκεί η αρχαιολογική σκαπάνη θα συναντήσει τείχος, αν όχι και την ίδια την είσοδο της ρωμαϊκής πόλης. Στον σταθμό Βενιζέλου ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης και κάτω από το Αλκαζάρ ίσως να κρύβεται βυζαντινός ναός. Στην Αγία Σοφία θα εντοπισθούν, όπως φάνηκε κατά την απομάκρυνση των δικτύων κοινής ωφέλειας, τμήματα της αρχαίας Εγνατίας οδού. Εκατέρωθέν της «υπήρχαν μεγάλα δημόσια κτίρια της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης».
Εκεί κοντά θα εντοπισθούν και τμήματα της Εγνατίας οδού επί τουρκοκρατίας, όπως και παλαιοχριστιανικά ή βυζαντινά κτίρια.
Στο Σιντριβάνι είναι τα ανατολικά νεκροταφεία και στο Πανεπιστήμιο ίσως υπάρξουν σποραδικοί τάφοι. Ηδη έχουν προηγηθεί γεωτρήσεις από τους καθηγητές Τσόκα και Τσουρλή. Αποθήκες για τα ευρήματα θα γίνουν, όπως λέει η κ. Γιατρουδάκη, στο στρατόπεδο Κόδρα και στα Λουτρά «Φοίνικας». Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει γνωμοδοτήσει υπέρ τού να γίνει το Αλκαζάρ μουσείο του Μετρό Θεσσαλονίκης.
«Οι ανασκαφές για το μετρό είναι πολύ σημαντικές, δεδομένου ότι θα μας δώσουν νέα τοπογραφικά δεδομένα για την πόλη της Θεσσαλονίκης», μας λέει η προϊσταμένη της ΙΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Λίλιαν Αχειλαρά. «Η ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων δραστηριοποιείται με το αρχαιολογικό έργο στον χώρο επέμβασης για την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης στον σταθμό Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός και στον σταθμό Σιντριβάνι. Τα μέχρι τώρα ανασκαφικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τα τοπογραφικά δεδομένα της αρχαίας Θεσσαλονίκης στις περιοχές αυτές, που είναι γνωστά από τις παλιότερες ανασκαφικές έρευνες της Εφορείας».
Η κ. Αχειλαρά συνοψίζει αναφέροντας ότι οι ανασκαφές στον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό διεξήχθησαν σε έκταση 1.350 τ.μ., ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2007 και ολοκληρώθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο. Οι αρχαιότητες ανήκουν σε τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της πόλης της Θεσσαλονίκης με ταφικούς περιβόλους και τάφους. Συνολικά ερευνήθηκαν 94 τάφοι διάφορων τύπων, ελληνιστικής εποχής έως ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, από τους οποίους 58 ήταν κτερισμένοι με πήλινα και γυάλινα αγγεία, χάλκινα νομίσματα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα, χρυσές δανάκες, οστέινα και μεταλλικά αντικείμενα.
Στον σταθμό «Σιντριβάνι», όπου και το ανατολικό νεκροταφείο της αρχαίας πόλης, η ανασκαφική έρευνα διεξάγεται σε τρία μέτωπα.
Οι αποκαλυφθέντες τάφοι χρονολογούνται από την ελληνιστική εποχή έως και τα υστερορωμαϊκά χρόνια και είναι ποικίλης τυπολογίας.
Κάποιες ταφές βρέθηκαν κτερισμένες με χάλκινα νομίσματα, χρυσές δανάκες, πήλινα ειδώλια, οστέινες περόνες και εγχειρίδια, αγγεία πήλινα και γυάλινα, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα. Επίσης, εντοπίστηκαν αποσπασματικά σωζόμενα τμήματα τοίχων και αγωγών ύδατος. Η ανασκαφή στον χώρο των περιμετρικών τοίχων του σταθμού μπροστά από το «Ασυλο του Παιδιού» έφερε στο φως μεταξύ άλλων έξι μαρμάρινες, μονολιθικές, μικρού μεγέθους σαρκοφάγους-οστεοθήκες της ρωμαϊκής εποχής, που μεταφέρθηκαν στις αποθήκες της Εφορείας. Τώρα συνεχίζεται η ανασκαφή σε έκταση 2.658 τ.μ. νοτίως της κεντρικής βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου.
Τον χώρο προβλέπεται να καταλάβουν οι εγκαταστάσεις αλλαγής τροχιογραμμών. Εκεί, μέχρι τώρα, όπως λέει η κ. Αχειλαρά, εντοπίστηκαν 637 τάφοι, οικοδομικά λείψανα κτιρίου, καθώς και τμήματα κατασκευών και λάκκοι απόθεσης των νεότερων χρόνων. Μόνο είκοσι δύο τάφοι βρέθηκαν κτερισμένοι.
Η προϊσταμένη της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Ευτέρπη Μαρκή, λέει στο «Εθνος» πως η περιοχή της αρχαίας και μεταγενέστερης Εγνατίας οδού, με τα υπέροχα διατηρητέα κτίρια, δεν έχει ανασκαφεί συστηματικά και αναμένεται να δώσει μια σημαντική εικόνα για το παρελθόν της πόλης.
Ανάμεσα σε όσα γνωρίζουμε ήδη λόγω του μετρό, η κ. Μαρκή αναφέρει τον εντοπισμό χριστιανικού ναού κάτω από το Χαμζά Μπέη Τζαμί ή Αλκαζάρ. Ραντάρ και γεωτρήσεις έδειξαν πως ίσως και να είναι η μονή των Σαράντα Μαρτύρων, χαμένη σήμερα. Σημαντικές ενδείξεις αποτελούν η κιονοστοιχία και τα κιονόκρανα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση θόλων και στοών στο αίθριο του τεμένους. «Δεκαέξι από τα είκοσι δύο κιονόκρανα προέρχονται αναμφίβολα από γειτονική παλαιοχριστιανική βασιλική, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται στο τέλος του 5ου και 6ου αιώνα», λέει.
Το 1467 χτίστηκε από τη Χαφσά Χατούν -κόρη του Χαμζά Μπέη- αυτός ο πρώτος οθωμανικός χώρος προσευχής. Το 1478 αναμορφώθηκε όλη η γύρω περιοχή και κατασκευάστηκε το Καραβάν Σεράι. Το 1592 το τέμενος επεκτάθηκε, με πρόσθετους χώρους και μιναρέ. Το οικοδομικό τετράγωνο «ήταν ένα δείγμα εκσυγχρονισμού της πόλης, που αναδείκνυε την οθωμανική λειτουργία, καθώς περιελάμβανε το θρησκευτικό κέντρο, την αγορά και το χάνι». Το νεότερο εύρημα είναι στον σταθμό Αγίας Σοφίας, όπου, κατά την παράκαμψη αγωγών εντοπίστηκε οδόστρωμα παλαιοχριστιανικών χρόνων.
Κοντά, βρέθηκαν κτίρια με εξαιρετικά ενδιαφέροντα κινητά ευρήματα «εξαιρετικής βυζαντινής κεραμικής. Η ποιότητα μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε πως ανήκουν στα σκεύη που χρησιμοποιούσε η αστική τάξη της Θεσσαλονίκης κατά τον 11ο και 12ο αιώνα», λέει η κ. Μαρκή.
«Επίσης, στην πλατεία της Αχειροποιήτου έχουμε επισημάνει εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο, που σχετίζεται με το δάπεδο των ανακτόρων του Γαλεριανού συγκροτήματος (το έφτιαξε ο ίδιος τεχνίτης). Ισως εκεί υπάρχει κτίσμα της ίδιας περιοχής (4ος αι. μ.Χ.).
Συνθέτοντας τα σπαράγματα πιστεύουμε ότι στην περιοχή μάς περιμένουν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα».


ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ

ΕΘΝΟΣ, 30.03.08

Στην αγκαλιά του Γανυμήδη

ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
Στην αγκαλιά του Γανυμήδη
Μια σε βάθος ανάλυση του ομοφυλοφιλικού έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα


O Πλάτωνας έγραψε ότι οι ομοφυλόφιλοι εραστές ήταν οι πιο μακάριοι από τους θνητούς. Φαίνεται όμως ότι άλλαξε γνώμη όταν περιέγραψε την πράξη ως την πιο «αισχρή», την «ειδεχθέστερη όλων των ειδεχθών πραγμάτων». Γιατί ήταν τόσο ασαφείς οι αρχαίοι Ελληνες γύρω από το θέμα της ομοφυλοφιλίας; ερωτά ο Τζέιμς Ντέιβιντσον στο νέο παγκόσμιο μπεστ σέλερ Οι Ελληνες και ο Ελληνικός Ερωτας - θέμα στο οποίο ήδη έχει εντρυφήσει πλειάδα κορυφαίων φιλοσόφων και διανοητών. Τι έκανε, ωστόσο, το παρόν σύγγραμμα να ξεχωρίσει από τον πρώτο μήνα κυκλοφορίας του στη Μεγάλη Βρετανία;
Κατ' αρχάς, ο ελληνικός Ερωτας είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος, ο οποίος εμφανίστηκε στη διάρκεια του 19ου αιώνα και ήθελε τους αρχαίους Ελληνες σχεδόν τόσο ντροπαλούς όσο και οι βικτωριανοί της εποχής εκείνης. Ετσι, παρ' ότι είναι συχνές οι απεικονίσεις έρωτα μεταξύ ανδρών στην αγγειογραφία, ουδέποτε γίνεται σαφής λόγος για την ερωτική πράξη. Ισως έτσι μπόρεσε να εξηγηθεί και η στροφή του Πλάτωνα σε πιο συντηρητικές απόψεις για το θέμα στην Πολιτεία του. Η ομοφυλοφιλία των αρχαίων Ελλήνων έγινε αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας και μελέτης και κάθε φορά θα προσαρμοζόταν στην αντίστοιχη εποχή. Αλλά έρχεται τώρα ο Ντέιβιντσον να διαπιστώσει ότι όλες οι προηγούμενες υποθέσεις ήταν λάθος. Πολλοί συμφώνησαν μαζί του αμέσως. «Οπως και αν είναι φορτισμένος ή σχηματοποιημένος, ο ελληνικός Ερωτας είναι ένας από τους πιο βολικούς παραπλανητικούς όρους του δυτικού πολιτισμού μας» επισήμανε ο Jonathan Keates στο περιοδικό «Spectator».
Αποστολή του νεαρού άγγλου συγγραφέα είναι να ανασκευάσει την αντίληψη για τον ελληνικό Ερωτα - όρος ο οποίος επικράτησε μέσα από τις μελέτες της βικτοριανής εποχής για την ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα -, να την αποσυνδέσει από όλες τις βδελυρές συνδηλώσεις με κάτι κακό, αφύσικο, ασύδοτο, βρώμικο και πονηρό, και προπαντός να εξαλείψει τη σύγχρονη εμμονή που ονομάζεται «σοδομισμο-μανία» («sodomania»). «Εχουμε μια επική ραψωδία αυτού που ο Τζέιμς Ντέιβιντσον ονόμασε "ομοφυλοφιλο-τρέλα" ("homobesottedness")», εξηγεί ο Ολιβερ Τάπλιν στον «Guardian» της 5ης Ιανουαρίου του 2008. «Ενώ φέρνει στο φως την τεράστια ποικιλία ομοφυλοφιλικών εκφάνσεων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, εστιάζει στην κοινωνική τους γεφύρωση, στα υψηλά ιδανικά και στη διαρκή αφοσίωση που συνιστούσαν ακριβώς αυτή την ανωτερότητα της "ομοφυλοφιλο-τρέλας"». Η δική του «ομοφυλοφιλο-τρέλα» δεν είναι απαξιωτική.


Παιδόφιλοι και παιδεραστές

Για παράδειγμα η «παιδεραστία» («pederasty»), μια ελληνική λέξη που σημαίνει τον έρωτα για τα παιδιά, είναι πολύ κοντινή στην «παιδοφιλία» («paedophilia»), ήτοι την προετοιμασία των ανήλικων παιδιών για σεξουαλική κακοποίηση - μια όχι και τόσο καλή ελληνική λέξη που στοιχειώνει πλέον την παγκόσμια ειδησεογραφία. Αλλά όπως δείχνει ο Ντέιβιντσον μέσα από έναν πλούτο μαρτυριών και αποκαλύψεων της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, πρόκειται για παρεξήγηση της λέξης «παιδί», η οποία εκλήφθηκε ως «αγόρι». Σε μια κοινωνία η οποία εκτιμά την ηλικία όχι απλώς μετρώντας τα χρόνια - όπως σήμερα - αλλά με ηλικιακές τάξεις, η λέξη «αγόρι» μπορεί να αφορά όλο το φάσμα ανάμεσα στην ώριμη εφηβεία και στα πρώτα χρόνια μετά τα 20. Η σεξουαλική παρενόχληση σε ανήλικα παιδιά ήταν, όπως δείχνει πάλι ο Ντέιβιντσον, εξίσου εγκληματική στην Αρχαία Ελλάδα όσο είναι και σήμερα. Το «εράν» στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «θαυμάζειν», δηλαδή μια μονομερή και όχι αμφίδρομη δραστηριότητα, χωρίς αξίωση για φυσική συνεύρεση.
Η ομοφυλοφιλία για τον Ντέιβιντσον είναι «βαρυσήμαντη, μόνιμη και αληθινή», συνεπώς έχει σημασία γι' αυτόν να ανασκευάσει τον ισχυρισμό ότι η «ομοφυλοφιλία» είναι μια σύγχρονη έννοια, αλλά και την τρέχουσα εντύπωση ότι στην Αρχαία Ελλάδα ήταν απλώς ένα ζήτημα επιβολής του «ερωτικού εισβολέα» και υποταγής του «δέκτη» - «σοδο-μανία». Και παρουσιάζει με ζήλο πώς η όλη σχετική παραποίηση των στοιχείων προέρχεται από μια ανίερη συμμαχία μεταξύ του κορυφαίου άγγλου ελληνιστή της δεκαετίας του 1970 Κένεθ Ντόβερ, συγγραφέως του μνημειώδους Greek Homosexuality, και ενός γάλλου φιλοσόφου, του Μισέλ Φουκό. Για την ακρίβεια, ο Κένεθ Ντόβερ είχε εξετάσει όλες τις περιγραφές σεξουαλικής δραστηριότητας από τα αγγεία και τη γραμματεία και περιέγραψε το φαινόμενο ως παιδεραστία, όπου ένας γηραιότερος άνδρας (εραστής) επιθυμεί πρωκτική επαφή με έναν νεότερο αγαπημένο (ερωμένο) και του επιβάλλεται, αλλά καθώς περιορίζεται από τους νόμους που απαγορεύουν τον συναγελασμό με νεότερους και τη δυσαρέσκεια που προκαλεί η πρωκτική διείσδυση σε οποιονδήποτε ελεύθερο άνδρα, το περισσότερο που θα μπορούσε να ελπίζει είναι η διαμήρια συνουσία. Περί αυτού επρόκειτο, λοιπόν.
Η ριζική αναθεώρηση της ομοφυλοφιλίας από έναν 44χρονο Αγγλο τώρα, με το πρώτο μείζον ανάλογο έργο στην Αγγλία από την εποχή του Ντόβερ το 1978, χαιρετίστηκε ως «ό,τι καλύτερο είχε να συμβεί στην αρχαία ιστορία επί δεκαετίες». Για τους αναγνώστες του στο Internet ο συγγραφέας προσομοιάζει με τον νεαρό Δαβίδ που βγήκε να πετσοκόψει έναν δικέφαλο Γολιάθ, Ντόβερ και Φουκό μαζί.


Δεκαπέντε χρόνια έρευνας

«Ο Τζέιμς Ντέιβιντσον είναι ένας θυμωμένος άνδρας» διαπίστωσε και ο Πίτερ Τζόουνς στον «Sunday Telegraph» στις 23 Δεκεμβρίου του 2007, «...οπότε έχει να επιτύχει δύο στόχους: πρώτον, να δείξει ότι η ανάλυση του Ντόβερ ήταν πλανερή, και δεύτερον να παράσχει ο ίδιος αποδείξεις για αμοιβαία ερωτική διάθεση στον αρχαίο ελληνικό κόσμο». Χρειάστηκε δεκαπέντε χρόνια εντατικής έρευνας για να συλλέξει μια ευρεία γκάμα μαρτυριών που ο προηγούμενος δεν διέθετε - όπως δικαστικές υποθέσεις, ρομαντικές ιστορίες, σατιρικά έργα και ποιήματα - και να τονίσει την ανθρωπιά των αρχαίων Ελλήνων, τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν τους έρωτες και τις απολαύσεις τους, παρά τους ηθικούς κώδικες και τις θεωρίες που πρότειναν οι φιλόσοφοι. Και πάλι, όμως, παρ' όλη τη δεξιοτεχνία του και το πλήθος των αναφορών του, συχνά οι μαρτυρίες είναι έμμεσες, οι μύθοι επιδέχονται διάφορες ερμηνείες και, σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να διαβάζει κανείς πάντα πίσω από τις γραμμές. Οταν, λόγου χάρη, ο Ζευς απάγει τον νεαρό Γανυμήδη και τον φέρνει πάνω στον ουρανό για να γίνει συμπότης του, ο Ντέιβιντσον υποθέτει ότι το θέμα είχε θρησκευτική και όχι ερωτική συνδήλωση. Φτάνει μάλιστα να αντιπαραβάλει μια απεικόνιση του Γανυμήδη που σερβίρει αμβροσία στον Δία με την εικόνα του Ιησού που προσφέρει άρτο και οίνο στον Μυστικό Δείπνο. Αυτό μοιάζει αλλόκοτο. Και δεν είναι το μόνο: παρουσιάζει τη σεξουαλική αγάπη μεταξύ του Αχιλλέα και του Πατρόκλου ως επανερχόμενο μοτίβο στην καρδιά της «Ιλιάδας». Αλλά δεν υπάρχει κάποια διεκδίκηση για σεξ ανάμεσά τους και ο συγγραφέας φαίνεται να εθελοτυφλεί μπροστά στο γεγονός ότι τόσο ο Αχιλλέας όσο και ο Πάτροκλος κοιμούνται με γυναίκες σε όλη τη διάρκεια του έπους. Κατά συνέπεια ο Ντέιβιντσον, ο οποίος είναι πολύ λεπτολόγος όσον αφορά τις γενετήσιες πράξεις, είναι υποχρεωμένος να διαπιστώσει ότι ο «έρωτας» είναι κάτι παραπάνω από σεξ. «Με αυτή τη λογική, οι ιστορικοί θα πρέπει να συμπεράνουν ότι ο Τόνι Μπλερ και ο Γκόρντον Μπράουν, οι οποίοι υπήρξαν κάποτε τόσο κοντά ο ένας στον άλλον (σύμφωνα με τις περιγραφές ενός βιβλίου) ώστε να μοιάζουν ερωτευμένοι, θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στους ομοφυλόφιλους» σχολίασε ο Πίτερ Τζόουνς στη βρετανική εφημερίδα «The Sunday Telegraph».
Γενικώς, το βιβλίο του Ντέιβιντσον χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό γιατί, πέρα από τον εκκεντρικό λόγο του συγγραφέα και τις ακραίες ενίοτε τοποθετήσεις του, ο ελληνικός Ερωτας παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε συνάρτηση με την πολιτιστική, θρησκευτική και πολιτική ζωή στις ελληνικές πόλεις-κράτη με όλες τις διαφορές μεταξύ τους. Ενώ στην Αθήνα η έλξη μεταξύ ανδρών ήταν θορυβώδης δημόσια υπόθεση που προσδιοριζόταν από την τάξη και το κύρος των συμμετεχόντων, στην κρητική εκδοχή περιλαμβάνονταν περισσότερη εκζήτηση και τελετουργικά απαγωγής, ενώ στη Σπάρτη οι συνουσιαζόμενοι κρύβονταν κάτω από τους μανδύες τους. Ο Ντέιβιντσον εξετάζει και τους λεσβιακούς έρωτες της Σαπφούς στη Λέσβο ή τους γάμους μεταξύ γυναικών στην αρχαία Σπάρτη.


ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤΣΟΝ
Ο Τζέιμς Ντέιβιντσον γεννήθηκε το 1964 και έκανε Κλασικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συνέχισε τη δουλειά του στις Κλασικές Σπουδές, πήρε υποτροφία και έγινε ερευνητής στο Trinity College. Το 1996 διορίστηκε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Warwick και από το 1999 είναι στο Birkbeck College του Λονδίνου.
Το πρώτο του βιβλίο Courtesans and Fishcakes: The Consuming Passions of Classical Athens (εκδόσεις Fontana Press, 1998) ήταν διασκευή της διδακτορικής του διατριβής. Μια σύνοψή του: «Η χλιδή και η τρυφηλότητα του αρχαίου κόσμου είναι μυθικές. Η ευμάρεια της αυτοκρατορικής Ρώμης και η αγλαή λαμπρότητα της Κλεοπάτρας και των φαραώ έρχονται σε τρομακτική αντίθεση με την εμφανή αυστηρότητα της δημοκρατικής Αθήνας. Αφού απέφευγαν όλες τις υλικές αδυναμίες, τι έκαναν οι κάτοικοι αυτού του πλούσιου κράτους-πόλης με τα λεφτά τους; Ηταν πράγματι τόσο Σπαρτιάτες στις συνήθειές τους, τόσο λογικοί και εγκρατείς στην εμφάνισή τους;».
Ενα δεύτερο βιβλίο με τίτλο One Mykonos (εκδόσεις Profile Books, 1999) εντάχθηκε σε σειρά τσέπης με σκοπό να αναδειχθεί ένας νέος τρόπος γραφής, ο οποίος συνδυάζει την ταξιδιωτική αφήγηση με τις προσωπικές πληροφορίες. Περιλαμβάνει κομμάτια αναφορικά με τους γκέι, ένα ικανό μερίδιο για τους λάτρεις της Ιστορίας και γαργαλιστικές λεπτομέρειες για τους επισκέπτες του Αιγαίου. Ηταν μέλος του συμβουλίου της Society for the Promotion of Hellenic Studies από το 2001 ως το 2004 και από το 2000 μέλος τής Classical Association Journals.


ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ
Το ΒΗΜΑ, 23/03/2008

ΕΥΡΩ-ΚΑΜΠΑΝΑ για την Ελλάδα

Καταδίκη για θρησκευτικό όρκο δικηγόρου

Των ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΤΗ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΑΘΗ
Ευρω-καμπάνα εισέπραξε η χώρα μας διότι νεαρός δικηγόρος εξαναγκάστηκε να αποκαλύψει δημόσια τη θρησκευτική του πεποίθηση κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας του ενώπιον δικαστηρίου.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε τη χώρα μας σε αποζημίωση 2.000 ευρώ προς τον 32χρονο δικηγόρο Θ. Αλεξανδρίδη (η «Ε» δημοσιεύει το όνομά του κατόπιν ρητής συναίνεσής του), κρίνοντας ότι το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας περιλαμβάνει και το δικαίωμα του ατόμου να μην αποκαλύπτει τη θρησκεία του ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και βέβαια να μην υποχρεώνεται σε ενέργειες εκ των οποίων να συνάγονται συμπεράσματα γύρω από αυτές.Κι όμως αυτή η θεσμικά αναχρονιστική πρακτική, που συνιστά -κατά το ΕΔΔΑ- ευθεία παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας, αποτελεί προϋπόθεση για την απόκτηση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος του δικηγόρου.Κι αυτό γιατί, όπως έγινε και στην περίπτωση του 32χρονου, μετά τις επιτυχείς εξετάσεις για την απόκτηση της άδειας επαγγέλματος, οι νέοι δικηγόροι πρέπει απαραιτήτως να ορκιστούν ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών.«Αναγκάστηκε να αποκαλύψει προσωπικό δεδομένο»Στην προκειμένη περίπτωση και συγκεκριμένα στις 2.11.05, κατά τη συνήθη πρακτική, η γραμματεία του δικαστηρίου έδωσε στον προσφεύγοντα δικηγόρο το τυποποιημένο έντυπο, ώστε να ορκιστεί στο Ευαγγέλιο. Εκείνος αφού συμπλήρωσε το έντυπο αναγκάστηκε να δηλώσει πως δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος και ήθελε να κάνει σχετική υπεύθυνη δήλωση, επειδή στο έντυπο υπάρχει η τυποποιημένη έκφραση «αφού έβαλε το δεξί χέρι του στο Ιερό Ευαγγέλιο... κ.λπ.».Ο πρόεδρος έκανε δεκτό το αίτημα και ο δικηγόρος ορκίστηκε στην τιμή και τη συνείδησή του, πλην όμως ήδη είχε παραβιαστεί -κατά το ΕΔΔΑ- η θρησκευτική του ελευθερία, όπως ορίζει το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας). Κι αυτό γιατί αναγκάστηκε να αποκαλύψει δημόσια το απολύτως προσωπικό του δεδομένο πως δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος. Η δήλωση αυτή ήταν απότοκος της ύπαρξης ενός άτυπου τεκμηρίου (μιας κακώς εννοούμενης κρατούσας πεποίθησης), ότι δηλαδή οι δικηγόροι είναι όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Στα πρακτικά του δικαστηρίου, μάλιστα, εμφανίζεται το οξύμωρο ο προσφεύγων να έχει ορκιστεί στο θρησκευτικό όρκο αντίθετα με τις πεποιθήσεις του.«Οπως στις πολιτικές δίκες»Ο ίδιος ο προσφεύγων, Θ. Αλεξανδρίδης, ο οποίος είναι και νομικός σύμβουλος του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι, ανέφερε στην «Ε»: «Η απόφαση αυτή πρέπει να εξετασθεί στο ευρύτερο πλαίσιο της μάλλον ατελέσφορης μέχρι τώρα συζήτησης για τους διακριτούς ρόλους Κράτους - Εκκλησίας. Είναι ευρέως αποδεκτή η αντίληψη ότι το «κράτος θρησκεύεται», όπως είπε και ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Σταθόπουλος, ακόμη και στον εξαιρετικά ευαίσθητο χώρο της Δικαιοσύνης.Μια περιήγηση σε οποιαδήποτε δικαστική αίθουσα, με την εικόνα του Χριστού πάνω από τη δικαστική έδρα και το Ευαγγέλιο στο εδώλιο, είναι αρκετή για να δώσει σε κάποιον την εντύπωση ότι βρίσκεται σε ένα θρησκευτικό δικαστήριο. Όποιος δεν είναι χριστιανός νιώθει το λιγότερο άβολα όταν, καλούμενος να ορκιστεί θέτοντας το χέρι στο Ιερό Ευαγγέλιο, θα πρέπει να προβεί ουσιαστικά σε δήλωση μη πίστης ενώπιον τόσο του δικαστηρίου όσο και των παρευρισκομένων μελών του ακροατηρίου.Έχοντας επίσης υπόψη του τις κατά καιρούς δημοσκοπήσεις, σύμφωνα με τις οποίες η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά δυσανεξίας απέναντι σε αλλόθρησκους αλλά και άθεους, είναι λογικό να φοβάται για τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει η πράξη του αυτή. Βέβαια η καταδίκη αυτή θα είχε αποφευχθεί αν το ελληνικό κράτος είχε απλούστατα επεκτείνει τη μορφή όρκου που εφαρμόζεται ήδη στις πολιτικές δίκες, και στις ποινικές δίκες και στην ορκωμοσία των δημοσίων υπαλλήλων (άρα και των δικηγόρων), δίνοντας τη δυνατότητα στους αλλόθρησκους ή άθρησκους (αλλά και στους χριστιανούς ορθόδοξους οι οποίοι δεν επιθυμούν να ορκιστούν στο Ευαγγέλιο) να δώσουν πολιτικό όρκο χωρίς να χρειάζεται να αποκαλύψουν τα θρησκευτικά τους "πιστεύω".Τώρα, η αλλαγή αυτή θα γίνει πλέον στο πλαίσιο του ελέγχου συμμόρφωσης της Ελλάδας από το Συμβούλιο Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, τόσο στην απόφαση αυτή όσο και σε άλλες που θα ακολουθήσουν, έπειτα από άλλες έξι ανάλογες προσφυγές του ΕΠΣΕ ενώπιον τόσο του ΕΔΔΑ όσο και της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ».«Θεμελιώδες δικαίωμα»«Η Ελλάδα πρέπει άμεσα να αλλάξει τη διαδικασία ορκωμοσίας στα ποινικά δικαστήρια, όπως το έχει ήδη κάνει για τα πολιτικά δικαστήρια επί υπουργίας Μιχ. Σταθόπουλου, ώστε να μην παραβιάζεται η θρησκευτική ελευθερία των ορκιζομένων», δήλωσε ο Παναγιώτης Δημητράς, εκπρόσωπος του ΕΠΣΕ που υπέβαλε την προσφυγή.Ο δικηγόρος Βασ. Χειρδάρης υπογραμμίζει πως το ΕΔΔΑ «θέτει σε ορθές διαστάσεις το θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας και δίνει ουσία στο θεμελιώδες αλλά παραγνωρισμένο δικαίωμα του πολίτη να μην αποκαλύπτει το "πιστεύω" του. Με την απόφαση αυτή θα υποχρεωθεί αργά ή γρήγορα η πολιτεία να εγκαταλείψει τον νομικό εξαναγκασμό των πολιτών να δηλώνουν, και μάλιστα ενώπιον τρίτων, το απολύτως προσωπικό τους δεδομένο, το εάν πιστεύουν ή όχι στη θρησκεία».



ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/02/2008

Στην αγκαλιά του Γανυμήδη

ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
Στην αγκαλιά του Γανυμήδη
Μια σε βάθος ανάλυση του ομοφυλοφιλικού έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα

Ο Πλάτωνας έγραψε ότι οι ομοφυλόφιλοι εραστές ήταν οι πιο μακάριοι από τους θνητούς. Φαίνεται όμως ότι άλλαξε γνώμη όταν περιέγραψε την πράξη ως την πιο «αισχρή», την «ειδεχθέστερη όλων των ειδεχθών πραγμάτων». Γιατί ήταν τόσο ασαφείς οι αρχαίοι Ελληνες γύρω από το θέμα της ομοφυλοφιλίας; ερωτά ο Τζέιμς Ντέιβιντσον στο νέο παγκόσμιο μπεστ σέλερ Οι Ελληνες και ο Ελληνικός Ερωτας - θέμα στο οποίο ήδη έχει εντρυφήσει πλειάδα κορυφαίων φιλοσόφων και διανοητών. Τι έκανε, ωστόσο, το παρόν σύγγραμμα να ξεχωρίσει από τον πρώτο μήνα κυκλοφορίας του στη Μεγάλη Βρετανία;
Κατ' αρχάς, ο ελληνικός Ερωτας είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος, ο οποίος εμφανίστηκε στη διάρκεια του 19ου αιώνα και ήθελε τους αρχαίους Ελληνες σχεδόν τόσο ντροπαλούς όσο και οι βικτωριανοί της εποχής εκείνης. Ετσι, παρ' ότι είναι συχνές οι απεικονίσεις έρωτα μεταξύ ανδρών στην αγγειογραφία, ουδέποτε γίνεται σαφής λόγος για την ερωτική πράξη. Ισως έτσι μπόρεσε να εξηγηθεί και η στροφή του Πλάτωνα σε πιο συντηρητικές απόψεις για το θέμα στην Πολιτεία του. Η ομοφυλοφιλία των αρχαίων Ελλήνων έγινε αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας και μελέτης και κάθε φορά θα προσαρμοζόταν στην αντίστοιχη εποχή. Αλλά έρχεται
τώρα ο Ντέιβιντσον να διαπιστώσει ότι όλες οι προηγούμενες υποθέσεις ήταν λάθος. Πολλοί συμφώνησαν μαζί του αμέσως. «Οπως και αν είναι φορτισμένος ή σχηματοποιημένος, ο ελληνικός Ερωτας είναι ένας από τους πιο βολικούς παραπλανητικούς όρους του δυτικού πολιτισμού μας» επισήμανε ο Jonathan Keates στο περιοδικό «Spectator».
Αποστολή του νεαρού άγγλου συγγραφέα είναι να ανασκευάσει την αντίληψη για τον ελληνικό Ερωτα - όρος ο οποίος επικράτησε μέσα από τις μελέτες της βικτοριανής εποχής για την ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα -, να την αποσυνδέσει από όλες τις βδελυρές συνδηλώσεις με κάτι κακό, αφύσικο, ασύδοτο, βρώμικο και πονηρό, και προπαντός να εξαλείψει τη σύγχρονη εμμονή που ονομάζεται «σοδομισμο-μανία» («sodomania»). «Εχουμε μια επική ραψωδία αυτού που ο Τζέιμς Ντέιβιντσον ονόμασε "ομοφυλοφιλο-τρέλα" ("homobesottedness")», εξηγεί ο Ολιβερ Τάπλιν στον «Guardian» της 5ης Ιανουαρίου του 2008. «Ενώ φέρνει στο φως την τεράστια ποικιλία ομοφυλοφιλικών εκφάνσεων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, εστιάζει στην κοινωνική τους γεφύρωση, στα υψηλά ιδανικά και στη διαρκή αφοσίωση που συνιστούσαν ακριβώς αυτή την ανωτερότητα της "ομοφυλοφιλο-τρέλας"». Η δική του «ομοφυλοφιλο-τρέλα» δεν είναι απαξιωτική.

Παιδόφιλοι και παιδεραστές

Για παράδειγμα η «παιδεραστία» («pederasty»), μια ελληνική λέξη που σημαίνει τον έρωτα για τα παιδιά, είναι πολύ κοντινή στην «παιδοφιλία» («paedophilia»), ήτοι την προετοιμασία των ανήλικων παιδιών για σεξουαλική κακοποίηση - μια όχι και τόσο καλή ελληνική λέξη που στοιχειώνει πλέον την παγκόσμια ειδησεογραφία. Αλλά όπως δείχνει ο Ντέιβιντσον μέσα από έναν πλούτο μαρτυριών και αποκαλύψεων της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, πρόκειται για παρεξήγηση της λέξης «παιδί», η οποία εκλήφθηκε ως «αγόρι». Σε μια κοινωνία η οποία εκτιμά την ηλικία όχι απλώς μετρώντας τα χρόνια - όπως σήμερα - αλλά με ηλικιακές τάξεις, η λέξη «αγόρι» μπορεί να αφορά όλο το φάσμα ανάμεσα στην ώριμη εφηβεία και στα πρώτα χρόνια μετά τα 20. Η σεξουαλική παρενόχληση σε ανήλικα παιδιά ήταν, όπως δείχνει πάλι ο Ντέιβιντσον, εξίσου εγκληματική στην Αρχαία Ελλάδα όσο είναι και σήμερα. Το «εράν» στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «θαυμάζειν», δηλαδή μια μονομερή και όχι αμφίδρομη δραστηριότητα, χωρίς αξίωση για φυσική συνεύρεση.
Η ομοφυλοφιλία για τον Ντέιβιντσον είναι «βαρυσήμαντη, μόνιμη και αληθινή», συνεπώς έχει σημασία γι' αυτόν να ανασκευάσει τον ισχυρισμό ότι η «ομοφυλοφιλία» είναι μια σύγχρονη έννοια, αλλά και την τρέχουσα εντύπωση ότι στην Αρχαία Ελλάδα ήταν απλώς ένα ζήτημα επιβολής του «ερωτικού εισβολέα» και υποταγής του «δέκτη» - «σοδο-μανία». Και παρουσιάζει με ζήλο πώς η όλη σχετική παραποίηση των στοιχείων προέρχεται από μια ανίερη συμμαχία μεταξύ του κορυφαίου άγγλου ελληνιστή της δεκαετίας του 1970 Κένεθ Ντόβερ, συγγραφέως του μνημειώδους Greek Homosexuality, και ενός γάλλου φιλοσόφου, του Μισέλ Φουκό. Για την ακρίβεια, ο Κένεθ Ντόβερ είχε εξετάσει όλες τις περιγραφές σεξουαλικής δραστηριότητας από τα αγγεία και τη γραμματεία και περιέγραψε το φαινόμενο ως παιδεραστία, όπου ένας γηραιότερος άνδρας (εραστής) επιθυμεί πρωκτική επαφή με έναν νεότερο αγαπημένο (ερωμένο) και του επιβάλλεται, αλλά καθώς περιορίζεται από τους νόμους που απαγορεύουν τον συναγελασμό με νεότερους και τη δυσαρέσκεια που προκαλεί η πρωκτική διείσδυση σε οποιονδήποτε ελεύθερο άνδρα, το περισσότερο που θα μπορούσε να ελπίζει είναι η διαμήρια συνουσία. Περί αυτού επρόκειτο, λοιπόν.
Η ριζική αναθεώρηση της ομοφυλοφιλίας από έναν 44χρονο Αγγλο τώρα, με το πρώτο μείζον ανάλογο έργο στην Αγγλία από την εποχή του Ντόβερ το 1978, χαιρετίστηκε ως «ό,τι καλύτερο είχε να συμβεί στην αρχαία ιστορία επί δεκαετίες». Για τους αναγνώστες του στο Internet ο συγγραφέας προσομοιάζει με τον νεαρό Δαβίδ που βγήκε να πετσοκόψει έναν δικέφαλο Γολιάθ, Ντόβερ και Φουκό μαζί.

Δεκαπέντε χρόνια έρευνας

«Ο Τζέιμς Ντέιβιντσον είναι ένας θυμωμένος άνδρας» διαπίστωσε και ο Πίτερ Τζόουνς στον «Sunday Telegraph» στις 23 Δεκεμβρίου του 2007, «...οπότε έχει να επιτύχει δύο στόχους: πρώτον, να δείξει ότι η ανάλυση του Ντόβερ ήταν πλανερή, και δεύτερον να παράσχει ο ίδιος αποδείξεις για αμοιβαία ερωτική διάθεση στον αρχαίο ελληνικό κόσμο». Χρειάστηκε δεκαπέντε χρόνια εντατικής έρευνας για να συλλέξει μια ευρεία γκάμα μαρτυριών που ο προηγούμενος δεν διέθετε - όπως δικαστικές υποθέσεις, ρομαντικές ιστορίες, σατιρικά έργα και ποιήματα - και να τονίσει την ανθρωπιά των αρχαίων Ελλήνων, τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν τους έρωτες και τις απολαύσεις τους, παρά τους ηθικούς κώδικες και τις θεωρίες που πρότειναν οι φιλόσοφοι. Και πάλι, όμως, παρ' όλη τη δεξιοτεχνία του και το πλήθος των αναφορών του, συχνά οι μαρτυρίες είναι έμμεσες, οι μύθοι επιδέχονται διάφορες ερμηνείες και, σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να διαβάζει κανείς πάντα πίσω από τις γραμμές. Οταν, λόγου χάρη, ο Ζευς απάγει τον νεαρό Γανυμήδη και τον φέρνει πάνω στον ουρανό για να γίνει συμπότης του, ο Ντέιβιντσον υποθέτει ότι το θέμα είχε θρησκευτική και όχι ερωτική συνδήλωση. Φτάνει μάλιστα να αντιπαραβάλει μια απεικόνιση του Γανυμήδη που σερβίρει αμβροσία στον Δία με την εικόνα του Ιησού που προσφέρει άρτο και οίνο στον Μυστικό Δείπνο. Αυτό μοιάζει αλλόκοτο. Και δεν είναι το μόνο: παρουσιάζει τη σεξουαλική αγάπη μεταξύ του Αχιλλέα και του Πατρόκλου ως επανερχόμενο μοτίβο στην καρδιά της «Ιλιάδας». Αλλά δεν υπάρχει κάποια διεκδίκηση για σεξ ανάμεσά τους και ο συγγραφέας φαίνεται να εθελοτυφλεί μπροστά στο γεγονός ότι τόσο ο Αχιλλέας όσο και ο Πάτροκλος κοιμούνται με γυναίκες σε όλη τη διάρκεια του έπους. Κατά συνέπεια ο Ντέιβιντσον, ο οποίος είναι πολύ λεπτολόγος όσον αφορά τις γενετήσιες πράξεις, είναι υποχρεωμένος να διαπιστώσει ότι ο «έρωτας» είναι κάτι παραπάνω από σεξ. «Με αυτή τη λογική, οι ιστορικοί θα πρέπει να συμπεράνουν ότι ο Τόνι Μπλερ και ο Γκόρντον Μπράουν, οι οποίοι υπήρξαν κάποτε τόσο κοντά ο ένας στον άλλον (σύμφωνα με τις περιγραφές ενός βιβλίου) ώστε να μοιάζουν ερωτευμένοι, θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στους ομοφυλόφιλους» σχολίασε ο Πίτερ Τζόουνς στη βρετανική εφημερίδα «The Sunday Telegraph».
Γενικώς, το βιβλίο του Ντέιβιντσον χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό γιατί, πέρα από τον εκκεντρικό λόγο του συγγραφέα και τις ακραίες ενίοτε τοποθετήσεις του, ο ελληνικός Ερωτας παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε συνάρτηση με την πολιτιστική, θρησκευτική και πολιτική ζωή στις ελληνικές πόλεις-κράτη με όλες τις διαφορές μεταξύ τους. Ενώ στην Αθήνα η έλξη μεταξύ ανδρών ήταν θορυβώδης δημόσια υπόθεση που προσδιοριζόταν από την τάξη και το κύρος των συμμετεχόντων, στην κρητική εκδοχή περιλαμβάνονταν περισσότερη εκζήτηση και τελετουργικά απαγωγής, ενώ στη Σπάρτη οι συνουσιαζόμενοι κρύβονταν κάτω από τους μανδύες τους. Ο Ντέιβιντσον εξετάζει και τους λεσβιακούς έρωτες της Σαπφούς στη Λέσβο ή τους γάμους μεταξύ γυναικών στην αρχαία Σπάρτη.


ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤΣΟΝ
Ο Τζέιμς Ντέιβιντσον γεννήθηκε το 1964 και έκανε Κλασικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συνέχισε τη δουλειά του στις Κλασικές Σπουδές, πήρε υποτροφία και έγινε ερευνητής στο Trinity College. Το 1996 διορίστηκε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Warwick και από το 1999 είναι στο Birkbeck College του Λονδίνου.
Το πρώτο του βιβλίο Courtesans and Fishcakes: The Consuming Passions of Classical Athens (εκδόσεις Fontana Press, 1998) ήταν διασκευή της διδακτορικής του διατριβής. Μια σύνοψή του: «Η χλιδή και η τρυφηλότητα του αρχαίου κόσμου είναι μυθικές. Η ευμάρεια της αυτοκρατορικής Ρώμης και η αγλαή λαμπρότητα της Κλεοπάτρας και των φαραώ έρχονται σε τρομακτική αντίθεση με την εμφανή αυστηρότητα της δημοκρατικής Αθήνας. Αφού απέφευγαν όλες τις υλικές αδυναμίες, τι έκαναν οι κάτοικοι αυτού του πλούσιου κράτους-πόλης με τα λεφτά τους; Ηταν πράγματι τόσο Σπαρτιάτες στις συνήθειές τους, τόσο λογικοί και εγκρατείς στην εμφάνισή τους;».
Ενα δεύτερο βιβλίο με τίτλο One Mykonos (εκδόσεις Profile Books, 1999) εντάχθηκε σε σειρά τσέπης με σκοπό να αναδειχθεί ένας νέος τρόπος γραφής, ο οποίος συνδυάζει την ταξιδιωτική αφήγηση με τις προσωπικές πληροφορίες. Περιλαμβάνει κομμάτια αναφορικά με τους γκέι, ένα ικανό μερίδιο για τους λάτρεις της Ιστορίας και γαργαλιστικές λεπτομέρειες για τους επισκέπτες του Αιγαίου. Ηταν μέλος του συμβουλίου της Society for the Promotion of Hellenic Studies από το 2001 ως το 2004 και από το 2000 μέλος τής Classical Association Journals.


ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ
Το ΒΗΜΑ, 23/03/2008



Καταδίκη για τον θρησκευτικό όρκο

Της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Μίνα Μουστάκα minam@dolnet.gr

Με παραβίαση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος της ανεξιθρησκείας ισοδυναμεί- όπως έκρινε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο- ο θρησκευτικός όρκος που δίνουν οι νέοι δικηγόροι σε δημόσια διαδικασία, όπως προβλέπεται, για να αποκτήσουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας, ήταν αποτέλεσμα της προσφυγής που κατέθεσε ο δικηγόρος Θεόδωρος Αλεξανδρίδης υπέρ του οποίου επιδικάστηκαν 2.000 ευρώ για ηθική ικανοποίηση. Τον Νοέμβριο του 2005, ο 32χρονος δικηγόρος λίγο πριν ορκιστεί για να πάρει και τυπικά την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, υποχρεώθηκε να αποκαλύψει δημόσια στο ακροατήριο ότι δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος. «Η καταδίκη θα είχε αποφευχθεί αν το Ελληνικό Κράτος είχε απλούστατα επεκτείνει τη μορφή όρκου που εφαρμόζεται ήδη στις πολιτικές δίκες (και είχε εισαχθεί από τον πρώην υπουργό Δικαιοσύνης Μιχάλη Σταθόπουλο) και στις ποινικές δίκες και στην ορκομωσία των δημόσιων υπαλλήλων, άρα και των δικηγόρων, δίνοντας τη δυνατότητα στους αλλόθρησκους ή άθρησκους, αλλά και στους χριστιανούς ορθόδοξους οι οποίοι δεν επιθυμούν να ορκιστούν στο Ευαγγέλιο, να δώσουν πολιτικό όρκο χωρίς να χρειάζεται να αποκαλύψουν τα θρησκευτικά τους πιστεύω», αναφέρει ο Θ. Αλεξανδρίδης. «Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου», σύμφωνα με τον δικηγόρο Βασίλη Χειρδάρη, «θέτει σε ορθές διαστάσεις το θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας και δίνει ουσία στο θεμελιώδες, αλλά παραγνωρισμένο, δικαίωμα του πολίτη να μην αποκαλύπτει το “πιστεύω” του. Αργά ή γρήγορα η πολιτεία θα υποχρεωθεί να εγκαταλείψει τον νομικό εξαναγκασμό των πολιτών να δηλώνουν και μάλιστα ενώπιον τρίτων το απολύτως προσωπικό τους δεδομένο, το εάν πιστεύουν ή όχι σε κάποια θρησκεία». Το δικαστήριο έκρινε ότι ο δικηγόρος μέσω αυτής της διαδικασίας αναγκάστηκε να αποκαλύψει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Το τελετουργικό που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως επισημαίνεται στο σκεπτικό της δικαστικής απόφασης, αντανακλά την ύπαρξη ενός τεκμηρίου, ότι οι δικηγόροι που εμφανίζονται να ορκιστούν είναι όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Με τον τρόπο αυτό, προστίθεται, ο Θ. Αλεξανδρίδης υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι είναι άθεος ή ότι η θρησκεία του δεν του επέτρεπε να ορκιστεί.


TA ΝΕΑ, 22.02.08