With formidable intelligence and European elegance, Angeliki E. Laiou commanded attention simply by arriving to teach a class.
"She'd walk into a room and instantly fill it with her presence," said Rowan Dorin, a doctoral student in history at Harvard University who also studied with Dr. Laiou as an undergraduate.
"She'd walk into an enormous lecture hall at Harvard and everybody instantly knew she was there, and she would start casting her spells."
A renowned scholar of the history of the Byzantine empire, her reach extended far beyond classrooms in Cambridge to her native Greece, where she served in the parliament for two years at the beginning of this decade while on leave from Harvard and also was deputy secretary of foreign affairs.
Dr. Laiou, who edited and wrote eight chapters of "Economic History of Byzantium," a comprehensive work published in 2002, died Dec. 11 in Massachusetts General Hospital of anaplastic carcinoma of the thyroid. She was 67 and lived in Cambridge.
"There's no question that the peak of her career was the extraordinary three volumes on Byzantium's economic history," said Michael McCormick, a Harvard colleague who is the Goelet professor of medieval history.
"It's just going to be the benchmark of all future work," he said of "Economic History of Byzantium," which can be viewed online at www.doaks.org/ehb.html.
Blazing trails not only with her scholarship, Dr. Laiou was for a time the only senior, tenured member of Harvard's history department, which she joined in 1981.
"She was the first woman to be chairman of the department, and she was particularly proud of that," said John Womack, a history professor whose office was next to Dr. Laiou's.
"And she wanted to be called chairman. Somebody once wondered if she wanted to be called chairwoman or chair, and she said, 'No, the name of the office is chairman.' "
McCormick noted that there was "a whole series of new departures" in Dr. Laiou's work. She did demographic studies of peasant households in the late Byzantine empire, which "led her to the topics that she will be forever remembered for: sex, marriage, and the status of women in Byzantine society, and the results of her studies were pioneering," McCormick said.
Such work required mastery of ancient Medieval languages, and while her writing included 14 monographs and edited books, and scores of published articles, Dr. Laiou also developed a deeply loyal following among students.
"She dedicated hours to the training of her students, quite literally sitting next to us during quiet afternoons in her office, reading and analyzing history, word by word, and discussing historical processes and their implications for problems of the present," said Alexander Medico More, one of Dr. Laiou's doctoral students Ece Turnator, another of her students, wrote in an e-mail that "the depth of her knowledge, her mentorship, and her wisdom are . . . extremely rare and unique. All of her students whom I know, and of course myself, are ever grateful to Professor Laiou and consider ourselves lucky for having had the chance to work with her."
Born in Athens, Dr. Laiou began her studies at the University of Athens before moving to the United States and attending Brandeis University, from which she graduated with a bachelor's degree in 1961. She received her doctorate at Harvard five years later.
Dr. Laiou taught briefly at the University of Louisiana in New Orleans, then returned to Harvard as an instructor and assistant professor before switching to Brandeis, where she was a distinguished professor. In 1981, Dr. Laiou went back to stay at Harvard, where she was the Dumbarton Oaks professor of Byzantine history.
"What I always admired about her is that she had a piercing intellectual curiosity," said her son, Vassili Thomadakis of Cambridge. "She could grasp concepts in various fields that were not of her expertise and be both intellectually curious and cut to the heart of the matter immediately."
Nevertheless, he added, "there was a bit of a dichotomy with her. She had an imposing presence and serious demeanor, but on the other side of that, it always amazed me how children and dogs were always attracted to her. There was something in her that was so warm."
Dr. Laiou, friends say, was the kind of person who would discreetly go out of her way regularly to visit a hospitalized building superintendent, even though she professed a discomfort with being in medical facilities.
Her academic associations, meanwhile, were nearly as extensive as her list of publications, and included being a fellow of the Medieval Academy of America and the American Academy of Arts and Sciences.
Dr. Laiou also was a member of Academia Europea and the Serbian Academy of Arts and Sciences.
In 1998, she was the second woman to be named a permanent member of the Academy of Athens since the organization was founded in 1926, and she also was decorated as a commander of the order of honor of the Hellenic Republic in Greece.
"As an adviser, she was especially good at crystallizing your ideas into clear arguments," More said. "As a person, she had a rare appreciation of beauty and art and culture and nature. It certainly showed in her impeccable taste and unmatched elegance that everybody who knew her and saw her, even just once, would immediately notice."
Said Dorin: "She was effortlessly witty, staggeringly so. I read through all the e-mails she sent me, and they just sparkle with her wit. She was impossibly urbane. Academics are not really known for their glamour and style, and she was a force of nature in that regard. She would sweeten a room."
Dorin added that he accompanied Dr. Laiou to Venice two summers ago, "and she would give these three-hour lectures with almost no notes. At the end, everyone was exhausted, but still riveted. She had a ferociously magnetic presence."
Dr. Laiou's marriage to Stavros Thomadakis ended in divorce. Her son, Vassili, said a memorial service will be announced.
"I'm feeling a void at the moment because it's such a sad and unexpected loss, and a hole we will never be able to fill," More said.
"I feel that the sum of the world amounts to less because she is not around. It's not often you can say that when someone passes away."
By Bryan Marquard
Globe Staff / December 21, 2008
© Copyright 2008 Globe Newspaper Company
http://www.boston.com/bostonglobe/obituaries/articles/2008/12/21/dr_angeliki_e_laiou_harvard_professor_was_scholar_of_byzantine_empire_at_67/?page=1
Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου 2008
Professor Angeliki Laiou: expert on women in the Byzantine empire
Professor Angeliki E. Laiou was a distinguished historian who pioneered the study of the social and economic history of the Byzantine Empire — the medieval successor to the Roman Empire in the East.
She was born in Athens in 1941. Her family originated partly from the Greek communities of the western Black Sea coast. She began her university studies in 1958-59 at the University of Athens (where the leading Greek Byzantinist, Dionysios Zakythenos, kindled her interest in Byzantium). She then moved to the US, where she obtained her BA from Brandeis University in 1961 and PhD from Harvard in 1966 under the supervision of Robert Lee Wolff, a historian of the Latin empire of Constantinople.
Except for a stint as instructor at the University of Louisiana in 1962, Laiou’s academic career was confined to New England: instructor and then assistant professor at Harvard, 1966-72; associate professor, professor and distinguished professor at Brandeis University, 1972-81; and finally Dumbarton Oaks Professor of Byzantine History, a prestigious position which she held from 1981 until her death.
As a historian Laiou had the gift of an original and associative intellect in rare combination with uncompromising analytical rigour. But her accomplishments went beyond academia. She was a strong-willed leader who broke new ground for women historians, an inspiring teacher and, briefly, a prominent figure on the political arena in her native Greece.
The first of the 14 books that she wrote or edited, Constantinople and the Latins (1972), discussed Byzantium’s foreign policy in the critical decades of the late 13th and the early 14th centuries. The book’s focus on diplomatic relations with predatory Western powers — Venice, Genoa and the Angevin kingdom of Naples — shaped Laiou’s future interest in trade networks in the medieval Eastern Mediterranean and the Byzantine economy at large.
Interestingly, this particular study also foreshadowed Laiou’s own role as a diplomat in the service of the Hellenic Republic. Her sense of social justice coupled with her coming of age in the 1960s led her to turn her analytical eye on marginal social groups ignored by historians of Byzantium. The result was a massive series of pioneering books and articles. A monograph, Peasant Society in the Late Byzantine Empire (1977), was among the first studies on Byzantine demography. An article on Byzantine women published in 1981 opened a new field for scholars of Byzantium. Laiou returned to women’s studies several times, including her monograph Mariage, amour et parenté à Byzance (1992).
The scholarly achievement of which she was especially proud late in her life was the three-volume Economic History of Byzantium (2002), a landmark study which she initiated, edited and contributed several chapters to. A shorter synthesis (2007) was co-written by the French numismatist and historian Cécile Morrisson.
Laiou was among the first female academics in the US and Greece to attain high posts and honours previously closed to women. In 1985 she became the first woman chair of the Harvard history department and in 1989 she was the first woman director of Dumbarton Oaks, Harvard’s research outpost in Washington devoted to the study of Byzantine civilisation as well as pre-Columbian, garden and landscape studies. She was one of a handful of women to be elected permanent member of the Academy of Athens in 1998.
Her nine years as Dumbarton Oaks director (1989-98) were marked by several important publications, including the monumental Oxford Dictionary of Byzantium (1991) edited by Alexander Kazhdan. A tireless organiser of conferences at Dumbarton Oaks, and later at the Academy of Athens, Laiou was able to draw together the leading minds in the field and to swiftly edit the resulting volumes with an ever-critical mind.
A true cosmopolitan, fluent in several languages, she had the stamina to enjoy her peripatetic life. For years she divided her week between Washington and Boston; she felt at home in Paris, and she spent part of every year in Greece, including visits to Athens to attend meetings at the academy.
Laiou always maintained close ties with Greece, not the least through the translation of her books into Greek and her acquaintance with leading personalities in Greek academic and political life. Her international recognition and acute political instinct did not go unnoticed in Greece. In 2000 she was elected member of parliament for the Panhellenic Socialist Party (Pasok) and served as Deputy Secretary of Foreign Affairs from May to November 2000. In the end she found politics less stimulating than her academic pursuits, while the opportunities for bringing about real change proved minimal. In the autumn of 2001 she returned to full-time duty at Harvard.
Her teaching at Harvard included a popular undergraduate core course on the Crusades and seminars on Byzantine and Balkan history. A talented public speaker with an impressive stage presence, she lectured passionately and with a sense of mission. Her graduate students knew her as a demanding mentor who introduced in seminars close and meticulous reading of Byzantine documents — in her own words, “the clearing of the ground” for the kind of conclusions she was able to draw in her books and articles.
Laiou’s public persona was always imposing, an impression reinforced by her elegant style, which remained unmistakably Athenian. She regularly intervened at conferences to correct an error or misinterpretation. At the same time she was diplomatic when the circumstances required it. Behind her public persona she was an affectionate and warm mentor, colleague and friend who will be remembered for her love of life, sense of humour and irony, and unflinching loyalty.
Laiou’s other honours included appointment as Commander of the Order of Honour of the Hellenic Republic; she was corresponding member of the Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Institut de France, and the Austrian Academy of Sciences, a foreign member of the Serbian Academy of Arts and Sciences and honorary professor, Nankai University, China.
She is survived by her son.
Professor Angeliki Laiou, historian, was born on April 6, 1941. She died of cancer on December 11, 2008, aged 67/
From The Times
December 17, 2008
http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article5354309.ece
She was born in Athens in 1941. Her family originated partly from the Greek communities of the western Black Sea coast. She began her university studies in 1958-59 at the University of Athens (where the leading Greek Byzantinist, Dionysios Zakythenos, kindled her interest in Byzantium). She then moved to the US, where she obtained her BA from Brandeis University in 1961 and PhD from Harvard in 1966 under the supervision of Robert Lee Wolff, a historian of the Latin empire of Constantinople.
Except for a stint as instructor at the University of Louisiana in 1962, Laiou’s academic career was confined to New England: instructor and then assistant professor at Harvard, 1966-72; associate professor, professor and distinguished professor at Brandeis University, 1972-81; and finally Dumbarton Oaks Professor of Byzantine History, a prestigious position which she held from 1981 until her death.
As a historian Laiou had the gift of an original and associative intellect in rare combination with uncompromising analytical rigour. But her accomplishments went beyond academia. She was a strong-willed leader who broke new ground for women historians, an inspiring teacher and, briefly, a prominent figure on the political arena in her native Greece.
The first of the 14 books that she wrote or edited, Constantinople and the Latins (1972), discussed Byzantium’s foreign policy in the critical decades of the late 13th and the early 14th centuries. The book’s focus on diplomatic relations with predatory Western powers — Venice, Genoa and the Angevin kingdom of Naples — shaped Laiou’s future interest in trade networks in the medieval Eastern Mediterranean and the Byzantine economy at large.
Interestingly, this particular study also foreshadowed Laiou’s own role as a diplomat in the service of the Hellenic Republic. Her sense of social justice coupled with her coming of age in the 1960s led her to turn her analytical eye on marginal social groups ignored by historians of Byzantium. The result was a massive series of pioneering books and articles. A monograph, Peasant Society in the Late Byzantine Empire (1977), was among the first studies on Byzantine demography. An article on Byzantine women published in 1981 opened a new field for scholars of Byzantium. Laiou returned to women’s studies several times, including her monograph Mariage, amour et parenté à Byzance (1992).
The scholarly achievement of which she was especially proud late in her life was the three-volume Economic History of Byzantium (2002), a landmark study which she initiated, edited and contributed several chapters to. A shorter synthesis (2007) was co-written by the French numismatist and historian Cécile Morrisson.
Laiou was among the first female academics in the US and Greece to attain high posts and honours previously closed to women. In 1985 she became the first woman chair of the Harvard history department and in 1989 she was the first woman director of Dumbarton Oaks, Harvard’s research outpost in Washington devoted to the study of Byzantine civilisation as well as pre-Columbian, garden and landscape studies. She was one of a handful of women to be elected permanent member of the Academy of Athens in 1998.
Her nine years as Dumbarton Oaks director (1989-98) were marked by several important publications, including the monumental Oxford Dictionary of Byzantium (1991) edited by Alexander Kazhdan. A tireless organiser of conferences at Dumbarton Oaks, and later at the Academy of Athens, Laiou was able to draw together the leading minds in the field and to swiftly edit the resulting volumes with an ever-critical mind.
A true cosmopolitan, fluent in several languages, she had the stamina to enjoy her peripatetic life. For years she divided her week between Washington and Boston; she felt at home in Paris, and she spent part of every year in Greece, including visits to Athens to attend meetings at the academy.
Laiou always maintained close ties with Greece, not the least through the translation of her books into Greek and her acquaintance with leading personalities in Greek academic and political life. Her international recognition and acute political instinct did not go unnoticed in Greece. In 2000 she was elected member of parliament for the Panhellenic Socialist Party (Pasok) and served as Deputy Secretary of Foreign Affairs from May to November 2000. In the end she found politics less stimulating than her academic pursuits, while the opportunities for bringing about real change proved minimal. In the autumn of 2001 she returned to full-time duty at Harvard.
Her teaching at Harvard included a popular undergraduate core course on the Crusades and seminars on Byzantine and Balkan history. A talented public speaker with an impressive stage presence, she lectured passionately and with a sense of mission. Her graduate students knew her as a demanding mentor who introduced in seminars close and meticulous reading of Byzantine documents — in her own words, “the clearing of the ground” for the kind of conclusions she was able to draw in her books and articles.
Laiou’s public persona was always imposing, an impression reinforced by her elegant style, which remained unmistakably Athenian. She regularly intervened at conferences to correct an error or misinterpretation. At the same time she was diplomatic when the circumstances required it. Behind her public persona she was an affectionate and warm mentor, colleague and friend who will be remembered for her love of life, sense of humour and irony, and unflinching loyalty.
Laiou’s other honours included appointment as Commander of the Order of Honour of the Hellenic Republic; she was corresponding member of the Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Institut de France, and the Austrian Academy of Sciences, a foreign member of the Serbian Academy of Arts and Sciences and honorary professor, Nankai University, China.
She is survived by her son.
Professor Angeliki Laiou, historian, was born on April 6, 1941. She died of cancer on December 11, 2008, aged 67/
From The Times
December 17, 2008
http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article5354309.ece
«Το Βυζάντιο δεν είναι κάτι το εξωτικό»
ΝΕΕΣ ΕΠΟΧΕΣ
Η ακαδημαϊκός και καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ μιλάει για την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος κυρίως γύρω από την τέχνη του Βυζαντίου και για τις δυσκολίες που υπάρχουν για τις ελληνικές σπουδές στα αμερικανικά πανεπιστήμια
Αγγελική Λαΐου
ΧΑΡΑ ΚΙΟΣΣΕ ΤΟ ΒΗΜΑ / Κυριακή 14 Ιανουαρίου 2001
Εκθέσεις, βιβλία, κατάλογοι, ημερίδες, συνέδρια: γύρω από το Βυζάντιο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ασυνήθιστη κινητικότητα. Είναι σαν να ξυπνήσαμε ένα ωραίο πρωί και να ανακαλύψαμε ότι έχουμε στην ιστορία μας μια ολόκληρη αυτοκρατορία που δεν κάναμε ποτέ τον κόπο να σκύψουμε να δούμε τι ήταν στ' αλήθεια. Για πολλούς από εμάς το Βυζάντιο είναι συνυφασμένο με τον σκοταδισμό, για άλλους είναι ο ορκισμένος εχθρός του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, για κάποιους άλλους οι Βυζαντινοί είναι οι καταστροφείς των μνημείων της αρχαιότητας, ένας λαός που κυριαρχείται από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, για όλους τέλος πάντων μια αυτοκρατορία με περισσότερους αυτοκράτορες από όσους αντέχει κανείς να μάθει. Από την άλλη μεριά, όμως, είναι αλήθεια ότι τελευταία το Βυζάντιο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μας θυμίζει την ύπαρξή του. Υπάρχει στις ημέρες μας αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο και, αν ναι, γιατί;
Η ακαδημαϊκός και καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ κυρία Αγγελική Λαΐου δέχεται αυτή την εκδοχή αλλά με ορισμένες προϋποθέσεις, με κάποιους περιορισμούς και κάποιες διευκρινίσεις. Εχει ζήσει και εργαστεί πολλά χρόνια στο εξωτερικό και κυρίως στην Αμερική, διδάσκει στο Χάρβαρντ Βυζαντινή Ιστορία και υπήρξε διευθύντρια του Dumbarton Oaks, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγάλα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσμο. Και έχει ένα αξιόλογο επιστημονικό έργο: Διπλωματική και πολιτική ιστορία του Βυζαντίου, Ιστορία της αγροτικής κοινωνίας στο Βυζάντιο, Οικονομική και κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου, Οικογενειακοί θεσμοί και θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο και τώρα ετοιμάζει μια μεγάλη συνθετική έκδοση για την Οικονομική και κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου. Και την ενδιαφέρει και η πολιτική. Ισως όμως με άλλους κανόνες. Με λίγα λόγια, είναι ο άνθρωπός μας. Υπάρχει λοιπόν αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο στις ημέρες μας;
«Υπάρχει σίγουρα ένα αυξημένο ενδιαφέρον και από το πολύ κοινό και ως έναν βαθμό από κάποιους ιστορικούς της τέχνης, κυρίως για την τέχνη του Βυζαντίου» λέει. «Και όσον αφορά το ευρύ κοινό αυτό εκφράζεται από τη μεγάλη προσέλευση στις μεγάλες εκθέσεις που έγιναν τη δεκαετία του '90 στο Λούβρο και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και επίσης στο Μουσείο Μπενάκη (Εικόνες του Σινά και Μήτηρ Θεού). Οσον αφορά τους ιστορικούς της τέχνης διαπιστώνουμε τελευταία μια ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση. Δηλαδή, ενώ στην Ευρώπη όπου θα περίμενε κανείς ένα σοβαρό ενδιαφέρον παρατηρείται μια ύφεση, στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπιστώνουμε μια έξαρση του ενδιαφέροντος, ειδικά για την ιστορία της τέχνης και όχι τόσο για την αρχαιολογία. Και αυτό οφείλεται σε λόγους και θετικούς και αρνητικούς. Ας αρχίσουμε με τους αρνητικούς. Είναι αλήθεια ότι στην Αμερική υπάρχει μια στροφή προς τη μελέτη της τέχνης του Βυζαντίου και πολλοί δηλώνουν βυζαντινολόγοι. Ωστόσο για πολλούς η γλώσσα αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο. Για να κάνεις ιστορία και πόσο μάλλον φιλολογία του Βυζαντίου πρέπει να ξέρεις καλά ελληνικά. Οι ελληνικές σπουδές όμως δεν πάνε και τόσο καλά στην Αμερική. Επομένως είναι αρνητικό όταν σε μια μονάδα που μειονεκτεί στη γλώσσα διοχετεύεται ένα μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος».
Από την αφαίρεση στον ανεικονισμό
Από την άλλη μεριά, χάρη στη δουλειά ορισμένων βυζαντινολόγων, η τέχνη του Βυζαντίου έχει γίνει παραδειγματική μιας τέχνης με εσωτερικότητα που σε μια εποχή έφθασε στην αφαίρεση και τελικά στον ανεικονισμό. Αυτή η διαδρομή ενδιαφέρει τους ιστορικούς της τέχνης και το ενδιαφέρον τους κατ' επέκταση αντανακλάται στο κοινό. Ο Matisse είχε γοητευθεί από τη βυζαντινή τέχνη και σίγουρα θα πρέπει να ξύπνησε το ενδιαφέρον του σκεπτόμενου και ευαίσθητου ανθρώπου της εποχής του. Τελικά μια τέχνη ξεχασμένη μπορεί να βρει διέξοδο μόνο μέσα από τα κανάλια που διαθέτουν οι ιστορικοί της τέχνης και γενικότερα οι καλλιτέχνες.
«Επομένως έχει σημασία ότι υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν θεωρία της βυζαντινής τέχνης γιατί συνεπάγεται την ένταξή της σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που ενδιαφέρει τις βυζαντινές σπουδές και εμείς πρέπει να το επιδιώξουμε για λόγους επιστημολογικούς και πρακτικούς. Το Βυζάντιο είναι κάτι το ξεχωριστό αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό».
Αυτή η τελευταία είναι μια φράση που θα επαναλάβει και αργότερα καθώς η σκέψη της ξεδιπλώνεται χωρίς να διστάζει να χρησιμοποιεί απρόβλεπτα παραδείγματα και να πετάγεται με ευκολία από τον Matisse στον Gibbon και από την ΑΧΕΠΑ στα Βαλκάνια ή από την αγροτική οικονομία στη θρησκεία. Πιστεύει ότι τα Βαλκάνια έχουν πολλά να δώσουν στην ιστορία του Βυζαντίου και πως η αναθέρμανση της θρησκείας, ιδίως μετά τα τελευταία γεγονότα στην πρώην Σοβιετική Ενωση, παίζει έναν ρόλο στο ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Ιδίως στην Αμερική όπου υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ορθοδόξων Ελλήνων, Ρώσων, Σέρβων κ.ά. και όπου οι διάφορες εθνικές κοινότητες είναι οργανωμένες κυρίως μέσω των εκκλησιών. Αντίθετα, στην Ευρώπη, όπου υπάρχει μια παράδοση για τη βυζαντινή τέχνη, το ενδιαφέρον έχει ατονήσει. Υπάρχουν μελετητές, και ορισμένοι πολύ καλοί, οι οποίοι δεν αρκούν όμως για να αναπτυχθούν οι επόμενοι.
Μεταξύ αναγνώρισης και παραγνώρισης
Και στην Ελλάδα η σχέση με το Βυζάντιο είναι αμφίσημη και είναι σαν να ταλαντευόμαστε ανάμεσα στην αναγνώριση και στην παραγνώρισή του. Μπορεί να υπάρχει ο συναισθηματικός δεσμός με την Πόλη, Βυζάντιο όμως δεν ήταν μόνο η Βασιλεύουσα. Ο διχασμός ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και στο Βυζάντιο εξακολουθεί να υφίσταται, ενώ όλοι παραδεχόμαστε ότι δεν διδάσκεται στα σχολεία με τον καλύτερο τρόπο. «Δεν μαθαίνουμε και δεν θέλουμε να παραδεχθούμε ότι μεγάλο μέρος από το πνεύμα των αρχαίων διασώθηκε από τους πατέρες της Εκκλησίας και πολλά αρχαία κείμενα σώθηκαν χάρη στους Βυζαντινούς».
Τι ξέρουμε για την κοινωνία του Βυζαντίου έξω από την Κωνσταντινούπολη; Το Βυζάντιο υπήρξε σε μια περίοδο του Μεσαίωνα ένα μεγάλο κράτος που γενικώς λειτουργούσε πολύ καλά και μια κοινωνία με τις ιδιομορφίες της και τις αγριότητές της, που ήταν όμως πολύ λιγότερες από αντίστοιχες στη Δύση. Υπήρχε μια ισορροπία χωρίς πολλές εξάρσεις, παρά τα πολλά και έντονα ερεθίσματα από τον περίγυρό της.
Η οικονομία στο Βυζάντιο είναι ένας τομέας που έχει πολύ λίγο μελετηθεί, αν και είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτού που σήμερα αποκαλούμε ελεύθερη οικονομία με κρατικό παρεμβατισμό. Οι Βυζαντινοί το πέτυχαν αυτό και για μεγάλο χρονικό διάστημα η οικονομία τους αναπτύχθηκε αργά και ισορροπημένα, χωρίς να υποστούν τις άγριες μεταπτώσεις που παρουσιάστηκαν στη Δύση με τις επώδυνες κοινωνικές ανακατατάξεις του 11ου αιώνα, όταν ολόκληρες ομάδες δεν κατόρθωσαν να επιβιώσουν. Στην οικονομική ιστορία το Βυζάντιο είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα ανάπτυξης το οποίο όμως δεν βρίσκεις στη μεσαιωνική ιστορία της Ευρώπης που βλέπεις να τελειώνει κάπου στην Ιταλία. Βέβαια μια γρήγορη απάντηση είναι η ίδρυση εδρών ελληνικών σπουδών στα ξένα πανεπιστήμια.
Υπάρχει όμως ένα δίλημμα: Εξυπηρετεί να είναι αυτόνομες έδρες ελληνικών ή είναι πιο χρήσιμο να ενταχθούν τα ελληνικά σε προγράμματα ευρωπαϊκών σπουδών που προσελκύουν περισσότερο κόσμο και διδάσκεται η συγκριτική, ας πούμε, ιστορία ή λογοτεχνία; Στην πρώτη περίπτωση κινδυνεύεις να έχεις μόνο Ελληνες, στη δεύτερη το φάσμα μεγαλώνει και δημιουργείται ένας πυρήνας αλλά υπάρχει κίνδυνος η ελληνική ιστορία να μετατραπεί σε δευτερεύον μάθημα. Είναι θέμα ακαδημαϊκού ζυγιάσματος και πολιτικής εκτίμησης.
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=129766&ct=114
Η ακαδημαϊκός και καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ μιλάει για την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος κυρίως γύρω από την τέχνη του Βυζαντίου και για τις δυσκολίες που υπάρχουν για τις ελληνικές σπουδές στα αμερικανικά πανεπιστήμια
Αγγελική Λαΐου
ΧΑΡΑ ΚΙΟΣΣΕ ΤΟ ΒΗΜΑ / Κυριακή 14 Ιανουαρίου 2001
Εκθέσεις, βιβλία, κατάλογοι, ημερίδες, συνέδρια: γύρω από το Βυζάντιο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ασυνήθιστη κινητικότητα. Είναι σαν να ξυπνήσαμε ένα ωραίο πρωί και να ανακαλύψαμε ότι έχουμε στην ιστορία μας μια ολόκληρη αυτοκρατορία που δεν κάναμε ποτέ τον κόπο να σκύψουμε να δούμε τι ήταν στ' αλήθεια. Για πολλούς από εμάς το Βυζάντιο είναι συνυφασμένο με τον σκοταδισμό, για άλλους είναι ο ορκισμένος εχθρός του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, για κάποιους άλλους οι Βυζαντινοί είναι οι καταστροφείς των μνημείων της αρχαιότητας, ένας λαός που κυριαρχείται από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, για όλους τέλος πάντων μια αυτοκρατορία με περισσότερους αυτοκράτορες από όσους αντέχει κανείς να μάθει. Από την άλλη μεριά, όμως, είναι αλήθεια ότι τελευταία το Βυζάντιο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μας θυμίζει την ύπαρξή του. Υπάρχει στις ημέρες μας αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο και, αν ναι, γιατί;
Η ακαδημαϊκός και καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ κυρία Αγγελική Λαΐου δέχεται αυτή την εκδοχή αλλά με ορισμένες προϋποθέσεις, με κάποιους περιορισμούς και κάποιες διευκρινίσεις. Εχει ζήσει και εργαστεί πολλά χρόνια στο εξωτερικό και κυρίως στην Αμερική, διδάσκει στο Χάρβαρντ Βυζαντινή Ιστορία και υπήρξε διευθύντρια του Dumbarton Oaks, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγάλα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσμο. Και έχει ένα αξιόλογο επιστημονικό έργο: Διπλωματική και πολιτική ιστορία του Βυζαντίου, Ιστορία της αγροτικής κοινωνίας στο Βυζάντιο, Οικονομική και κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου, Οικογενειακοί θεσμοί και θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο και τώρα ετοιμάζει μια μεγάλη συνθετική έκδοση για την Οικονομική και κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου. Και την ενδιαφέρει και η πολιτική. Ισως όμως με άλλους κανόνες. Με λίγα λόγια, είναι ο άνθρωπός μας. Υπάρχει λοιπόν αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο στις ημέρες μας;
«Υπάρχει σίγουρα ένα αυξημένο ενδιαφέρον και από το πολύ κοινό και ως έναν βαθμό από κάποιους ιστορικούς της τέχνης, κυρίως για την τέχνη του Βυζαντίου» λέει. «Και όσον αφορά το ευρύ κοινό αυτό εκφράζεται από τη μεγάλη προσέλευση στις μεγάλες εκθέσεις που έγιναν τη δεκαετία του '90 στο Λούβρο και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και επίσης στο Μουσείο Μπενάκη (Εικόνες του Σινά και Μήτηρ Θεού). Οσον αφορά τους ιστορικούς της τέχνης διαπιστώνουμε τελευταία μια ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση. Δηλαδή, ενώ στην Ευρώπη όπου θα περίμενε κανείς ένα σοβαρό ενδιαφέρον παρατηρείται μια ύφεση, στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπιστώνουμε μια έξαρση του ενδιαφέροντος, ειδικά για την ιστορία της τέχνης και όχι τόσο για την αρχαιολογία. Και αυτό οφείλεται σε λόγους και θετικούς και αρνητικούς. Ας αρχίσουμε με τους αρνητικούς. Είναι αλήθεια ότι στην Αμερική υπάρχει μια στροφή προς τη μελέτη της τέχνης του Βυζαντίου και πολλοί δηλώνουν βυζαντινολόγοι. Ωστόσο για πολλούς η γλώσσα αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο. Για να κάνεις ιστορία και πόσο μάλλον φιλολογία του Βυζαντίου πρέπει να ξέρεις καλά ελληνικά. Οι ελληνικές σπουδές όμως δεν πάνε και τόσο καλά στην Αμερική. Επομένως είναι αρνητικό όταν σε μια μονάδα που μειονεκτεί στη γλώσσα διοχετεύεται ένα μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος».
Από την αφαίρεση στον ανεικονισμό
Από την άλλη μεριά, χάρη στη δουλειά ορισμένων βυζαντινολόγων, η τέχνη του Βυζαντίου έχει γίνει παραδειγματική μιας τέχνης με εσωτερικότητα που σε μια εποχή έφθασε στην αφαίρεση και τελικά στον ανεικονισμό. Αυτή η διαδρομή ενδιαφέρει τους ιστορικούς της τέχνης και το ενδιαφέρον τους κατ' επέκταση αντανακλάται στο κοινό. Ο Matisse είχε γοητευθεί από τη βυζαντινή τέχνη και σίγουρα θα πρέπει να ξύπνησε το ενδιαφέρον του σκεπτόμενου και ευαίσθητου ανθρώπου της εποχής του. Τελικά μια τέχνη ξεχασμένη μπορεί να βρει διέξοδο μόνο μέσα από τα κανάλια που διαθέτουν οι ιστορικοί της τέχνης και γενικότερα οι καλλιτέχνες.
«Επομένως έχει σημασία ότι υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν θεωρία της βυζαντινής τέχνης γιατί συνεπάγεται την ένταξή της σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που ενδιαφέρει τις βυζαντινές σπουδές και εμείς πρέπει να το επιδιώξουμε για λόγους επιστημολογικούς και πρακτικούς. Το Βυζάντιο είναι κάτι το ξεχωριστό αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό».
Αυτή η τελευταία είναι μια φράση που θα επαναλάβει και αργότερα καθώς η σκέψη της ξεδιπλώνεται χωρίς να διστάζει να χρησιμοποιεί απρόβλεπτα παραδείγματα και να πετάγεται με ευκολία από τον Matisse στον Gibbon και από την ΑΧΕΠΑ στα Βαλκάνια ή από την αγροτική οικονομία στη θρησκεία. Πιστεύει ότι τα Βαλκάνια έχουν πολλά να δώσουν στην ιστορία του Βυζαντίου και πως η αναθέρμανση της θρησκείας, ιδίως μετά τα τελευταία γεγονότα στην πρώην Σοβιετική Ενωση, παίζει έναν ρόλο στο ενδιαφέρον για το Βυζάντιο. Ιδίως στην Αμερική όπου υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ορθοδόξων Ελλήνων, Ρώσων, Σέρβων κ.ά. και όπου οι διάφορες εθνικές κοινότητες είναι οργανωμένες κυρίως μέσω των εκκλησιών. Αντίθετα, στην Ευρώπη, όπου υπάρχει μια παράδοση για τη βυζαντινή τέχνη, το ενδιαφέρον έχει ατονήσει. Υπάρχουν μελετητές, και ορισμένοι πολύ καλοί, οι οποίοι δεν αρκούν όμως για να αναπτυχθούν οι επόμενοι.
Μεταξύ αναγνώρισης και παραγνώρισης
Και στην Ελλάδα η σχέση με το Βυζάντιο είναι αμφίσημη και είναι σαν να ταλαντευόμαστε ανάμεσα στην αναγνώριση και στην παραγνώρισή του. Μπορεί να υπάρχει ο συναισθηματικός δεσμός με την Πόλη, Βυζάντιο όμως δεν ήταν μόνο η Βασιλεύουσα. Ο διχασμός ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και στο Βυζάντιο εξακολουθεί να υφίσταται, ενώ όλοι παραδεχόμαστε ότι δεν διδάσκεται στα σχολεία με τον καλύτερο τρόπο. «Δεν μαθαίνουμε και δεν θέλουμε να παραδεχθούμε ότι μεγάλο μέρος από το πνεύμα των αρχαίων διασώθηκε από τους πατέρες της Εκκλησίας και πολλά αρχαία κείμενα σώθηκαν χάρη στους Βυζαντινούς».
Τι ξέρουμε για την κοινωνία του Βυζαντίου έξω από την Κωνσταντινούπολη; Το Βυζάντιο υπήρξε σε μια περίοδο του Μεσαίωνα ένα μεγάλο κράτος που γενικώς λειτουργούσε πολύ καλά και μια κοινωνία με τις ιδιομορφίες της και τις αγριότητές της, που ήταν όμως πολύ λιγότερες από αντίστοιχες στη Δύση. Υπήρχε μια ισορροπία χωρίς πολλές εξάρσεις, παρά τα πολλά και έντονα ερεθίσματα από τον περίγυρό της.
Η οικονομία στο Βυζάντιο είναι ένας τομέας που έχει πολύ λίγο μελετηθεί, αν και είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτού που σήμερα αποκαλούμε ελεύθερη οικονομία με κρατικό παρεμβατισμό. Οι Βυζαντινοί το πέτυχαν αυτό και για μεγάλο χρονικό διάστημα η οικονομία τους αναπτύχθηκε αργά και ισορροπημένα, χωρίς να υποστούν τις άγριες μεταπτώσεις που παρουσιάστηκαν στη Δύση με τις επώδυνες κοινωνικές ανακατατάξεις του 11ου αιώνα, όταν ολόκληρες ομάδες δεν κατόρθωσαν να επιβιώσουν. Στην οικονομική ιστορία το Βυζάντιο είναι ένα επιτυχημένο παράδειγμα ανάπτυξης το οποίο όμως δεν βρίσκεις στη μεσαιωνική ιστορία της Ευρώπης που βλέπεις να τελειώνει κάπου στην Ιταλία. Βέβαια μια γρήγορη απάντηση είναι η ίδρυση εδρών ελληνικών σπουδών στα ξένα πανεπιστήμια.
Υπάρχει όμως ένα δίλημμα: Εξυπηρετεί να είναι αυτόνομες έδρες ελληνικών ή είναι πιο χρήσιμο να ενταχθούν τα ελληνικά σε προγράμματα ευρωπαϊκών σπουδών που προσελκύουν περισσότερο κόσμο και διδάσκεται η συγκριτική, ας πούμε, ιστορία ή λογοτεχνία; Στην πρώτη περίπτωση κινδυνεύεις να έχεις μόνο Ελληνες, στη δεύτερη το φάσμα μεγαλώνει και δημιουργείται ένας πυρήνας αλλά υπάρχει κίνδυνος η ελληνική ιστορία να μετατραπεί σε δευτερεύον μάθημα. Είναι θέμα ακαδημαϊκού ζυγιάσματος και πολιτικής εκτίμησης.
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=129766&ct=114
ΙN MEMORIAM
Το σπάνιο χειρόγραφο του Σκυλίτση μάς παρέχει ανεκτίμητες πληροφορίες για τον κόσμο των Βυζαντινών. Ο συγγραφέας του, νομικός και δικαστής, εισάγει ένα δωρικό ύφος στην αφήγηση, σε αντιδιαστολή με το πλατειάζον του Ψελλού.
Ψηφίδες μιας εποχής
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΪΟΥ ΤΟ ΒΗΜΑ /Κυριακή 17 Δεκεμβρίου 2000
Στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα και στο πρώτο μισό του 12ου έζησε και εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη μια σειρά σημαντικών ιστορικών που είχαν το κοινό χαρακτηριστικό ότι ήταν επίσης νομικοί ή δικαστές: ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, ο Ιωάννης Ζωναράς και ο Ιωάννης Σκυλίτσης. Ανάμεσά τους ο τελευταίος με το έργο του Σύνοψις Ιστοριών κατέχει μια ξεχωριστή θέση.
Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωή του. Συνδυάζοντας ορισμένα χρονολογημένα νομικά κείμενά του με εσωτερικές ενδείξεις από την Σύνοψιν Ιστοριών και υιοθετώντας την εμπεριστατωμένη υπόθεση του Ε. Τσολάκη και άλλων ερευνητών ότι η «Συνέχεια» της Συνόψεως Ιστοριών έχει γραφτεί από τον ίδιο τον Σκυλίτση, συνάγουμε ότι γεννήθηκε λίγο μετά το 1040, ότι έγραψε την Σύνοψιν γύρω στο 1070 και τη «Συνέχειά» της μετά το 1101. Ο συγγραφέας ταυτίζεται με τον Ιωάννη Θρακήσιο, που μαρτυρείται το 1092 ως «κουροπαλάτης» και «δρουγγάριος της βίγλας».
Ο πρόλογος του Σκυλίτση στην Σύνοψιν Ιστοριών είναι κείμενο ιδιάζουσας σημασίας, μια που εκεί αναφέρει τις πηγές του, μερικές από τις οποίες δεν έχουν περιέλθει ως εμάς, ενώ καταφέρεται εναντίον άλλων ιστορικών, συγχρόνων του ή παλαιοτέρων. Μεταξύ άλλων κατηγορεί τον Μιχαήλ Ψελλό ότι έγραφε ανακρίβειες, ότι του έλειπε η κρίση, ότι παρέλειπε σημαντικά γεγονότα, περιοριζόμενος στην απαρίθμηση των βασιλέων και στην καταγραφή της διαδοχής τους. Οι άλλοι χρονογράφοι και ιστορικοί, τους οποίους κατονομάζει, όλοι, κατά τη γνώμη του, έγραφαν υποκειμενικά, με σκοπό να εξυμνήσουν ή να ψέξουν τους φίλους τους και τους εχθρούς τους αντιστοίχως. Ο ίδιος αναθέτει στον εαυτό του ένα έργο δύσκολο. Πρώτον, προτίθεται να εκθέσει τα γεγονότα με συντομία, και κρατώντας τον εαυτό του απ' έξω, δηλαδή κάνοντας ελάχιστα σχόλια. Δεύτερον, και δυσκολότερο, φιλοδοξεί, χρησιμοποιώντας τις πηγές που ο ίδιος θεωρεί ατελείς και μεροληπτικές, να επιχειρήσει μια αμερόληπτη έκθεση των γεγονότων, απαλείφοντας τους επαίνους ή τους ψόγους που οφείλονταν σε προσωπικές φιλίες ή εχθρότητες του εκάστοτε συγγραφέα, συνθέτοντας τις αντιθέσεις, παραλείποντας όσα μοιάζουν με μυθεύματα και συγκρατώντας όσα φαίνονται πιθανά. Χρησιμοποιώντας επιπλέον τις προφορικές μαρτυρίες παλαιών ανδρών, ο συγγραφέας εκφράζει την πρόθεσή του να γράψει ένα κείμενο λιτό, ευκολοδιάβαστο, ένα πραγματικό ιστορικό βοήθημα.
Το ότι ο Σκυλίτσης υπόσχεται να περιγράψει τα γεγονότα με αντικειμενικότητα δεν αποτελεί πρωτοτυπία. Πρωτότυπος όμως για την εποχή του είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται το έργο του ιστορικού. Τόσο η σύνθεση των αντιθέσεων όσο και η προσπάθεια να γίνει διαχωρισμός μεταξύ του ιστορικά πιθανού και του απίθανου είναι μέρος του ελέγχου των πηγών και της αντιμετώπισης του παρελθόντος που αναγνωρίζουμε και σήμερα ως το καθήκον και τη συμβολή του μελετητή της Ιστορίας. Πώς ακριβώς θα έφερνε εις πέρας αυτή την εργασία, σε μια εποχή όπου η κριτική έρευνα των πηγών, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν υπήρχε, ο Σκυλίτσης δεν μας το λέει. Μπορούμε όμως να το φανταστούμε. Ο ιστορικός μας ήταν νομικός και δικαστής. Τα λίγα νομικά κείμενά του που έχουν περισωθεί δείχνουν έναν άνθρωπο με ανεξάρτητη σκέψη, πρακτικό μυαλό και παρρησία. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι αντιμετώπιζε τις πηγές του με την κριτική διάθεση ενός δικαστή, που εξετάζει τους μάρτυρες με σκοπό να ανακαλύψει την αλήθεια μέσα από αντικρουόμενες μαρτυρίες.
Δυστυχώς πολύ λίγοι ερευνητές έχουν επιχειρήσει να φωτίσουν το έργο του Σκυλίτση ως ιστορικού. Η εντύπωσή μου, βασισμένη στην προσεκτική μελέτη μιας μόνο πτυχής της Συνόψεως Ιστοριών, είναι ότι πρόκειται για συγγραφέα με άποψη και συνέπεια. Επειδή το ύφος του είναι ελλειπτικό και επειδή συνήθως αποφεύγει να εκφέρει κρίσεις σε έντονους τόνους, το κείμενό του είναι κάπως παραπλανητικό. Μοιάζει με απλή παράθεση γεγονότων, κάτω από την οποία όμως βρίσκεται ένα γερό βάθρο κρίσεων και απόψεων, το οποίο μόνο συστηματική εργασία μπορεί να αποκαλύψει.
Δύο πράγματα είναι σίγουρα: ο Ψελλός και ο Σκυλίτσης διαφέρουν όσο η μέρα με τη νύχτα στο ύφος και στον τρόπο γραφής. Ο Σκυλίτσης είχε δίκιο όταν έκανε την αντιδιαστολή ανάμεσα στο πλατειάζον ύφος του Ψελλού και στο δικό του δωρικό στυλ. Εξάλλου, όσον αφορά τη χρησιμότητα του έργου τους, μπορούμε να πούμε ότι οι δύο ιστορικοί μάς προσφέρουν διαφορετικές όψεις της εποχής τους. Αν δεν είχαμε τη Χρονογραφία του Ψελλού, θα ήταν φτωχότερη η γνώση μας για τον 11ο αιώνα, γιατί θα μας έλειπαν μερικά αριστουργηματικά ψυχολογικά πορτρέτα, η ατμόσφαιρα του Παλατιού και της Πόλης, το κακεντρεχές ή χαριτωμένο κουτσομπολιό, η ανθρώπινη διάσταση. Αν όμως δεν είχε διασωθεί η Σύνοψις Ιστοριών του Σκυλίτση, θα μας διέφευγαν πολλά γεγονότα και πολλές πληροφορίες τις οποίες δεν μπορούμε να βρούμε πουθενά αλλού. Δεν θα μπορούσαμε δηλαδή εύκολα να γράψουμε την ιστορία του 11ου αιώνα. Από αυτή την άποψη ο Σκυλίτσης πέτυχε τον στόχο που είχε θέσει στον εαυτό του. Το χειρόγραφο της Μαδρίτης, μοναδικό στο είδος του, παρέχει τεράστιο πλούτο πληροφοριών και μέσω της εικονογράφησης. Γι' αυτό η πανομοιότυπη έκδοση από τη «Μίλητο» είναι σημαντικό γεγονός που θα χαιρετίσουν όλοι όσοι ασχολούνται με αυτή την ιστορική περίοδο, επαγγελματικά ή όχι, και όλοι όσοι ενδιαφέρονται για το Βυζάντιο.
Η κυρία Αγγελική Λαΐου είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Harvard.
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=129063&ct=47
Ψηφίδες μιας εποχής
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΪΟΥ ΤΟ ΒΗΜΑ /Κυριακή 17 Δεκεμβρίου 2000
Στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα και στο πρώτο μισό του 12ου έζησε και εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη μια σειρά σημαντικών ιστορικών που είχαν το κοινό χαρακτηριστικό ότι ήταν επίσης νομικοί ή δικαστές: ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Μιχαήλ Ατταλειάτης, ο Ιωάννης Ζωναράς και ο Ιωάννης Σκυλίτσης. Ανάμεσά τους ο τελευταίος με το έργο του Σύνοψις Ιστοριών κατέχει μια ξεχωριστή θέση.
Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωή του. Συνδυάζοντας ορισμένα χρονολογημένα νομικά κείμενά του με εσωτερικές ενδείξεις από την Σύνοψιν Ιστοριών και υιοθετώντας την εμπεριστατωμένη υπόθεση του Ε. Τσολάκη και άλλων ερευνητών ότι η «Συνέχεια» της Συνόψεως Ιστοριών έχει γραφτεί από τον ίδιο τον Σκυλίτση, συνάγουμε ότι γεννήθηκε λίγο μετά το 1040, ότι έγραψε την Σύνοψιν γύρω στο 1070 και τη «Συνέχειά» της μετά το 1101. Ο συγγραφέας ταυτίζεται με τον Ιωάννη Θρακήσιο, που μαρτυρείται το 1092 ως «κουροπαλάτης» και «δρουγγάριος της βίγλας».
Ο πρόλογος του Σκυλίτση στην Σύνοψιν Ιστοριών είναι κείμενο ιδιάζουσας σημασίας, μια που εκεί αναφέρει τις πηγές του, μερικές από τις οποίες δεν έχουν περιέλθει ως εμάς, ενώ καταφέρεται εναντίον άλλων ιστορικών, συγχρόνων του ή παλαιοτέρων. Μεταξύ άλλων κατηγορεί τον Μιχαήλ Ψελλό ότι έγραφε ανακρίβειες, ότι του έλειπε η κρίση, ότι παρέλειπε σημαντικά γεγονότα, περιοριζόμενος στην απαρίθμηση των βασιλέων και στην καταγραφή της διαδοχής τους. Οι άλλοι χρονογράφοι και ιστορικοί, τους οποίους κατονομάζει, όλοι, κατά τη γνώμη του, έγραφαν υποκειμενικά, με σκοπό να εξυμνήσουν ή να ψέξουν τους φίλους τους και τους εχθρούς τους αντιστοίχως. Ο ίδιος αναθέτει στον εαυτό του ένα έργο δύσκολο. Πρώτον, προτίθεται να εκθέσει τα γεγονότα με συντομία, και κρατώντας τον εαυτό του απ' έξω, δηλαδή κάνοντας ελάχιστα σχόλια. Δεύτερον, και δυσκολότερο, φιλοδοξεί, χρησιμοποιώντας τις πηγές που ο ίδιος θεωρεί ατελείς και μεροληπτικές, να επιχειρήσει μια αμερόληπτη έκθεση των γεγονότων, απαλείφοντας τους επαίνους ή τους ψόγους που οφείλονταν σε προσωπικές φιλίες ή εχθρότητες του εκάστοτε συγγραφέα, συνθέτοντας τις αντιθέσεις, παραλείποντας όσα μοιάζουν με μυθεύματα και συγκρατώντας όσα φαίνονται πιθανά. Χρησιμοποιώντας επιπλέον τις προφορικές μαρτυρίες παλαιών ανδρών, ο συγγραφέας εκφράζει την πρόθεσή του να γράψει ένα κείμενο λιτό, ευκολοδιάβαστο, ένα πραγματικό ιστορικό βοήθημα.
Το ότι ο Σκυλίτσης υπόσχεται να περιγράψει τα γεγονότα με αντικειμενικότητα δεν αποτελεί πρωτοτυπία. Πρωτότυπος όμως για την εποχή του είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται το έργο του ιστορικού. Τόσο η σύνθεση των αντιθέσεων όσο και η προσπάθεια να γίνει διαχωρισμός μεταξύ του ιστορικά πιθανού και του απίθανου είναι μέρος του ελέγχου των πηγών και της αντιμετώπισης του παρελθόντος που αναγνωρίζουμε και σήμερα ως το καθήκον και τη συμβολή του μελετητή της Ιστορίας. Πώς ακριβώς θα έφερνε εις πέρας αυτή την εργασία, σε μια εποχή όπου η κριτική έρευνα των πηγών, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν υπήρχε, ο Σκυλίτσης δεν μας το λέει. Μπορούμε όμως να το φανταστούμε. Ο ιστορικός μας ήταν νομικός και δικαστής. Τα λίγα νομικά κείμενά του που έχουν περισωθεί δείχνουν έναν άνθρωπο με ανεξάρτητη σκέψη, πρακτικό μυαλό και παρρησία. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι αντιμετώπιζε τις πηγές του με την κριτική διάθεση ενός δικαστή, που εξετάζει τους μάρτυρες με σκοπό να ανακαλύψει την αλήθεια μέσα από αντικρουόμενες μαρτυρίες.
Δυστυχώς πολύ λίγοι ερευνητές έχουν επιχειρήσει να φωτίσουν το έργο του Σκυλίτση ως ιστορικού. Η εντύπωσή μου, βασισμένη στην προσεκτική μελέτη μιας μόνο πτυχής της Συνόψεως Ιστοριών, είναι ότι πρόκειται για συγγραφέα με άποψη και συνέπεια. Επειδή το ύφος του είναι ελλειπτικό και επειδή συνήθως αποφεύγει να εκφέρει κρίσεις σε έντονους τόνους, το κείμενό του είναι κάπως παραπλανητικό. Μοιάζει με απλή παράθεση γεγονότων, κάτω από την οποία όμως βρίσκεται ένα γερό βάθρο κρίσεων και απόψεων, το οποίο μόνο συστηματική εργασία μπορεί να αποκαλύψει.
Δύο πράγματα είναι σίγουρα: ο Ψελλός και ο Σκυλίτσης διαφέρουν όσο η μέρα με τη νύχτα στο ύφος και στον τρόπο γραφής. Ο Σκυλίτσης είχε δίκιο όταν έκανε την αντιδιαστολή ανάμεσα στο πλατειάζον ύφος του Ψελλού και στο δικό του δωρικό στυλ. Εξάλλου, όσον αφορά τη χρησιμότητα του έργου τους, μπορούμε να πούμε ότι οι δύο ιστορικοί μάς προσφέρουν διαφορετικές όψεις της εποχής τους. Αν δεν είχαμε τη Χρονογραφία του Ψελλού, θα ήταν φτωχότερη η γνώση μας για τον 11ο αιώνα, γιατί θα μας έλειπαν μερικά αριστουργηματικά ψυχολογικά πορτρέτα, η ατμόσφαιρα του Παλατιού και της Πόλης, το κακεντρεχές ή χαριτωμένο κουτσομπολιό, η ανθρώπινη διάσταση. Αν όμως δεν είχε διασωθεί η Σύνοψις Ιστοριών του Σκυλίτση, θα μας διέφευγαν πολλά γεγονότα και πολλές πληροφορίες τις οποίες δεν μπορούμε να βρούμε πουθενά αλλού. Δεν θα μπορούσαμε δηλαδή εύκολα να γράψουμε την ιστορία του 11ου αιώνα. Από αυτή την άποψη ο Σκυλίτσης πέτυχε τον στόχο που είχε θέσει στον εαυτό του. Το χειρόγραφο της Μαδρίτης, μοναδικό στο είδος του, παρέχει τεράστιο πλούτο πληροφοριών και μέσω της εικονογράφησης. Γι' αυτό η πανομοιότυπη έκδοση από τη «Μίλητο» είναι σημαντικό γεγονός που θα χαιρετίσουν όλοι όσοι ασχολούνται με αυτή την ιστορική περίοδο, επαγγελματικά ή όχι, και όλοι όσοι ενδιαφέρονται για το Βυζάντιο.
Η κυρία Αγγελική Λαΐου είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Harvard.
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=129063&ct=47
Ο θάνατος της ακαδημαϊκού
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ 21/12/2007
Στα ψιλά πέρασε ο θάνατος της βυζαντινολόγου Αγγελικής Λαΐου. Είναι και αυτό ένας δείκτης- από μια άλλη οπτική γωνία- του τεράστιου πολιτιστικού ελλείμματος της κοινωνίας μας. Δείχνει την περιφρόνηση προς την επιστήμη. Μια περιφρόνηση που εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, ιδιαίτερα στις μέρες μας μέσα από την απαξίωση του Πανεπιστημίου. Δείχνει επίσης αμηχανία απέναντι στον επιστήμονα, ιδιαίτερα αν αυτός δεν είναι «νομιμοποιημένος» από τα ΜΜΕ, εννοώ δεν είναι μια κοινόχρηστη «ομιλούσα κεφαλή». Σήμερα η κοινωνία μας βαριέται να ψάξει για τις αξίες και για το αυθεντικό. Βολεύεται με τα κίβδηλα- ακόμη και όταν τα περιγελάει. Αλλά μια κοινωνία που δεν μπορεί να αναγνωρίσει το αυθεντικό, δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στον δημιουργό και στον παραχαράκτη, και το χειρότερο δεν αισθάνεται την ανάγκη να βρει και να αναγνωρίσει τις πραγματικές αξίες είναι καταδικασμένη να ανακυκλώνει το ασήμαντο και τις ασημαντότητες. Και η ανακύκλωση καλύπτει όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής, από τα ΜΜΕ έως την πολιτική. Αισθάνομαι πως είμαι αφελής γράφοντας αυτά. Δεν με νοιάζει. Μου αρκεί που επισημαίνω το αυτονόητο. Δεν είχα γνωρίσει την Αγγελική Λαΐου. Την έβλεπα στη Σίφνο, σε καλοκαιρινές διακοπές, ενώ την είχα δει, για τελευταία φορά, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τον Ιούνιο του 2007 καθώς παρουσίαζε τον μεγάλο ιστορικό της ύστερης αρχαιότητας Πίτερ Μπράουν. Η υπόσχεση μιας συνέντευξης έμεινε οριστικά μετέωρη. Η Αγγελική Λαΐου είναι από τους πρωτοπόρους που άνοιξαν τον δρόμο σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα «επανανακάλυψη» του Βυζαντίου, δουλεύοντας σε ιδρύματα τεράστιου κύρους όπως το Χάρβαρντ και το κέντρο βυζαντινών ερευνών του Χάρβαρντ στο Ντάμπαρτον Οουκς. Η επιτυχία της έκθεσης «Βυζάντιο» που γίνεται τώρα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου και η μεγάλη απήχησή της στα βρετανικά και διεθνή Μέσα δείχνει το πώς πλέον οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν το Βυζάντιο ως θεμέλιο ολόκληρης της ευρωπαϊκής μεσαιωνικής περιόδου. Είναι μια αναγνώριση όχι μόνο επιστημονική αλλά και ιδεολογική και πολιτική. Η Αγγελική Λαΐου ανήκει λοιπόν σε αυτούς που άνοιξαν τον δρόμο. Οι περισσότεροι έλληνες αναγνώστες γνωρίσαμε τη Λαΐου μέσα από το βιβλίο της Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή που εκδόθηκε στα ελληνικά το 1987, από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, δέκα χρόνια μετά την αγγλική έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Πρίνστον. Με κέντρο ένα χωριό της Μακεδονίας, το Γομάτου, στην Ανατολική Χαλκιδική- μια περιοχή επίκαιρη λόγω του σκανδάλου του Βατοπαιδίου- η Αγγελική Λαΐου διερευνά τα κοινωνικά και δημογραφικά φαινόμενα μιας βυζαντινής κοινωνίας στις αρχές του 14ου αιώνα. Είναι συναρπαστικό το βιβλίο αυτό και το συστήνω σε όσους θέλουν να δουν το Βυζάντιο από μια άλλη πλευρά, έξω από τα στερεότυπα. Η αφηγηματική ικανότητα της Λαΐου ανασυσταίνει έναν ολόκληρο αγροτικό κόσμο που ζει στις παρυφές των ιδιοκτησιών των μοναστηριών του Αγίου Ορους. Υπάρχουν σελίδες σε αυτό το βιβλίο που μπορούν να διαβαστούν σαν διηγήματα. Για παράδειγμα, οι σελίδες που αφορούν τα ονόματα, τόσο τα βαφτιστικά όσο και τα επώνυμα. Είναι εντυπωσιακό ότι σε μια κοινωνία τόσο απροκάλυπτα χριστιανική αφθονούν τα μη χριστιανικά ονόματα. Η Λαΐου κατορθώνει να προσωποποιεί την ιστορία. Και είναι τουλάχιστον συναρπαστικές οι σελίδες που περιγράφουν τη ζωή μιας Μαρίας, από τη στιγμή της γέννησης έως τη στιγμή του θανάτου. Είχε γεννηθεί το 1300 στο Γομάτου.
nbak@dolnet.gr
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=247678&ct=61
Στα ψιλά πέρασε ο θάνατος της βυζαντινολόγου Αγγελικής Λαΐου. Είναι και αυτό ένας δείκτης- από μια άλλη οπτική γωνία- του τεράστιου πολιτιστικού ελλείμματος της κοινωνίας μας. Δείχνει την περιφρόνηση προς την επιστήμη. Μια περιφρόνηση που εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, ιδιαίτερα στις μέρες μας μέσα από την απαξίωση του Πανεπιστημίου. Δείχνει επίσης αμηχανία απέναντι στον επιστήμονα, ιδιαίτερα αν αυτός δεν είναι «νομιμοποιημένος» από τα ΜΜΕ, εννοώ δεν είναι μια κοινόχρηστη «ομιλούσα κεφαλή». Σήμερα η κοινωνία μας βαριέται να ψάξει για τις αξίες και για το αυθεντικό. Βολεύεται με τα κίβδηλα- ακόμη και όταν τα περιγελάει. Αλλά μια κοινωνία που δεν μπορεί να αναγνωρίσει το αυθεντικό, δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στον δημιουργό και στον παραχαράκτη, και το χειρότερο δεν αισθάνεται την ανάγκη να βρει και να αναγνωρίσει τις πραγματικές αξίες είναι καταδικασμένη να ανακυκλώνει το ασήμαντο και τις ασημαντότητες. Και η ανακύκλωση καλύπτει όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής, από τα ΜΜΕ έως την πολιτική. Αισθάνομαι πως είμαι αφελής γράφοντας αυτά. Δεν με νοιάζει. Μου αρκεί που επισημαίνω το αυτονόητο. Δεν είχα γνωρίσει την Αγγελική Λαΐου. Την έβλεπα στη Σίφνο, σε καλοκαιρινές διακοπές, ενώ την είχα δει, για τελευταία φορά, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τον Ιούνιο του 2007 καθώς παρουσίαζε τον μεγάλο ιστορικό της ύστερης αρχαιότητας Πίτερ Μπράουν. Η υπόσχεση μιας συνέντευξης έμεινε οριστικά μετέωρη. Η Αγγελική Λαΐου είναι από τους πρωτοπόρους που άνοιξαν τον δρόμο σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα «επανανακάλυψη» του Βυζαντίου, δουλεύοντας σε ιδρύματα τεράστιου κύρους όπως το Χάρβαρντ και το κέντρο βυζαντινών ερευνών του Χάρβαρντ στο Ντάμπαρτον Οουκς. Η επιτυχία της έκθεσης «Βυζάντιο» που γίνεται τώρα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου και η μεγάλη απήχησή της στα βρετανικά και διεθνή Μέσα δείχνει το πώς πλέον οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν το Βυζάντιο ως θεμέλιο ολόκληρης της ευρωπαϊκής μεσαιωνικής περιόδου. Είναι μια αναγνώριση όχι μόνο επιστημονική αλλά και ιδεολογική και πολιτική. Η Αγγελική Λαΐου ανήκει λοιπόν σε αυτούς που άνοιξαν τον δρόμο. Οι περισσότεροι έλληνες αναγνώστες γνωρίσαμε τη Λαΐου μέσα από το βιβλίο της Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή που εκδόθηκε στα ελληνικά το 1987, από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, δέκα χρόνια μετά την αγγλική έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Πρίνστον. Με κέντρο ένα χωριό της Μακεδονίας, το Γομάτου, στην Ανατολική Χαλκιδική- μια περιοχή επίκαιρη λόγω του σκανδάλου του Βατοπαιδίου- η Αγγελική Λαΐου διερευνά τα κοινωνικά και δημογραφικά φαινόμενα μιας βυζαντινής κοινωνίας στις αρχές του 14ου αιώνα. Είναι συναρπαστικό το βιβλίο αυτό και το συστήνω σε όσους θέλουν να δουν το Βυζάντιο από μια άλλη πλευρά, έξω από τα στερεότυπα. Η αφηγηματική ικανότητα της Λαΐου ανασυσταίνει έναν ολόκληρο αγροτικό κόσμο που ζει στις παρυφές των ιδιοκτησιών των μοναστηριών του Αγίου Ορους. Υπάρχουν σελίδες σε αυτό το βιβλίο που μπορούν να διαβαστούν σαν διηγήματα. Για παράδειγμα, οι σελίδες που αφορούν τα ονόματα, τόσο τα βαφτιστικά όσο και τα επώνυμα. Είναι εντυπωσιακό ότι σε μια κοινωνία τόσο απροκάλυπτα χριστιανική αφθονούν τα μη χριστιανικά ονόματα. Η Λαΐου κατορθώνει να προσωποποιεί την ιστορία. Και είναι τουλάχιστον συναρπαστικές οι σελίδες που περιγράφουν τη ζωή μιας Μαρίας, από τη στιγμή της γέννησης έως τη στιγμή του θανάτου. Είχε γεννηθεί το 1300 στο Γομάτου.
nbak@dolnet.gr
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=247678&ct=61
Έφυγε από τη ζωή η Αγγελική Λαΐου
«Το Βυζάντιο είναι κάτι το ξεχωριστό, αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό». Η διεθνούς φήμης βυζαντινολόγος, καθηγήτρια στο Χάρβαρντ και ακαδημαϊκός, Αγγελική Λαΐου, που «έβγαλε» με το έργο της το Βυζάντιο από το «σκοτάδι», πέθανε σε ηλικία 67 ετών. Εξέπνευσε την Πέμπτη το βράδυ σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης όπου νοσηλευόταν με καρκίνο.
Ήδη γίνονται προσπάθειες για να επισπευσθούν οι διαδικασίες, ώστε η σορός της Αγγελικής Λαΐου να βρίσκεται την Τρίτη στην Ελλάδα. Τότε θα αποφασιστούν και οι λεπτομέρειες της κηδείας της. Επιθυμία της ήταν να ταφεί στο νεκροταφείο της Καισαριανής, όπου υπάρχει ο οικογενειακός τάφος των γονιών της.
Ο πρόωρος θάνατος της Αγγελικής Λαΐου είναι μια μεγάλη απώλεια για την επιστήμη και τις βυζαντινές σπουδές, τον δημόσιο βίο αλλά και την πολιτική (βουλευτής Επικρατείας το 2000, υφυπουργός Εξωτερικών στην τελευταία κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ).
Απώλεια είναι και για την Ακαδημία Αθηνών, της οποίας υπήρξε μέλος από το 1988. Η εκλογή της στην Ακαδημία, μαζί με της Γαλάτειας Σαράντη και της Κικής Δημουλά αργότερα, έφερε ρωγμή στον συντηρητισμό του ιδρύματος που μέχρι τότε δεν δεχόταν στους κόλπους του γυναίκες.
Τα έργα της, δεκτά από τους μεγαλύτερους διεθνείς εκδοτικούς οίκους, αποτελούν αναφορά για την Ιστορία του Βυζαντίου, το οποίο έβλεπε όχι συνυφασμένο με τον σκοταδισμό ή ως εχθρό του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.
Μνημειώδες για τη μελέτη του βυζαντινού κόσμου είναι το τετράτομο έργο «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου. Από τον 7ο έως των 15ο αιώνα», στο οποίο είχε τη γενική εποπτεία - έκδοση το ΜΙΕΤ όπως και η μελέτη της «Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή», βασισμένη σε απογραφές περιουσιακών στοιχείων λαϊκών και εκκλησιαστικών γαιοκτημόνων.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα είχαν επίκεντρο τους οικονομικούς και κοινωνικούς θεσμούς του Βυζαντίου, την οικογένεια και τη γυναίκα («Οικογενειακοί θεσμοί και η θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο»).
Γεννημένη στην Αθήνα το 1941, μετά τις σπουδές της στην Αθήνα, απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στο Χάρβαρντ, όπου το 1981 εξελέγη καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας και διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας (1985 - 1988).
Μεταξύ 1989 και 1998 διηύθυνε ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα στον κόσμο για το Βυζάντιο, το «Dumbarton Οaks». Επίσης δίδαξε ως επισκέπτρια καθηγήτρια και σε άλλα, αμερικανικά και ευρωπαϊκά, πανεπιστήμια.
Τιμήθηκε το 1996 με τον Ταξιάρχη του Τάγματος και της Τιμής. «Υπήρξε μια κορυφαία επιστήμονας», δήλωσε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου, προσθέτοντας: «Είχα την τιμή να συνεργαστώ μαζί της όταν, μετά τις εκλογές του 2000 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας, ανέλαβε καθήκοντα υφυπουργού Εξωτερικών, προσφέροντας σημαντικό έργο».
ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ, ΕΘΝΟΣ, 15/12/2008
Ήδη γίνονται προσπάθειες για να επισπευσθούν οι διαδικασίες, ώστε η σορός της Αγγελικής Λαΐου να βρίσκεται την Τρίτη στην Ελλάδα. Τότε θα αποφασιστούν και οι λεπτομέρειες της κηδείας της. Επιθυμία της ήταν να ταφεί στο νεκροταφείο της Καισαριανής, όπου υπάρχει ο οικογενειακός τάφος των γονιών της.
Ο πρόωρος θάνατος της Αγγελικής Λαΐου είναι μια μεγάλη απώλεια για την επιστήμη και τις βυζαντινές σπουδές, τον δημόσιο βίο αλλά και την πολιτική (βουλευτής Επικρατείας το 2000, υφυπουργός Εξωτερικών στην τελευταία κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ).
Απώλεια είναι και για την Ακαδημία Αθηνών, της οποίας υπήρξε μέλος από το 1988. Η εκλογή της στην Ακαδημία, μαζί με της Γαλάτειας Σαράντη και της Κικής Δημουλά αργότερα, έφερε ρωγμή στον συντηρητισμό του ιδρύματος που μέχρι τότε δεν δεχόταν στους κόλπους του γυναίκες.
Τα έργα της, δεκτά από τους μεγαλύτερους διεθνείς εκδοτικούς οίκους, αποτελούν αναφορά για την Ιστορία του Βυζαντίου, το οποίο έβλεπε όχι συνυφασμένο με τον σκοταδισμό ή ως εχθρό του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.
Μνημειώδες για τη μελέτη του βυζαντινού κόσμου είναι το τετράτομο έργο «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου. Από τον 7ο έως των 15ο αιώνα», στο οποίο είχε τη γενική εποπτεία - έκδοση το ΜΙΕΤ όπως και η μελέτη της «Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή», βασισμένη σε απογραφές περιουσιακών στοιχείων λαϊκών και εκκλησιαστικών γαιοκτημόνων.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα είχαν επίκεντρο τους οικονομικούς και κοινωνικούς θεσμούς του Βυζαντίου, την οικογένεια και τη γυναίκα («Οικογενειακοί θεσμοί και η θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο»).
Γεννημένη στην Αθήνα το 1941, μετά τις σπουδές της στην Αθήνα, απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στο Χάρβαρντ, όπου το 1981 εξελέγη καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας και διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας (1985 - 1988).
Μεταξύ 1989 και 1998 διηύθυνε ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα στον κόσμο για το Βυζάντιο, το «Dumbarton Οaks». Επίσης δίδαξε ως επισκέπτρια καθηγήτρια και σε άλλα, αμερικανικά και ευρωπαϊκά, πανεπιστήμια.
Τιμήθηκε το 1996 με τον Ταξιάρχη του Τάγματος και της Τιμής. «Υπήρξε μια κορυφαία επιστήμονας», δήλωσε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου, προσθέτοντας: «Είχα την τιμή να συνεργαστώ μαζί της όταν, μετά τις εκλογές του 2000 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας, ανέλαβε καθήκοντα υφυπουργού Εξωτερικών, προσφέροντας σημαντικό έργο».
ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ, ΕΘΝΟΣ, 15/12/2008
Μια σπουδαία γυναίκα, μια πραγματική «δασκάλα»
Το τηλέφωνο χτύπησε την περασμένη Τετάρτη στο γραφείο του υπεύθυνου γραφείου Τύπου της Ακαδημίας Αθηνών, Ιωάννη Σκαρέντζου. Ηταν η Αγγελική Λαΐου, από τη Νέα Υόρκη όπου νοσηλευόταν τον τελευταίο καιρό, πάσχοντας από καρκίνο. Ηθελε να τον πληροφορήσει πως της έχει απομείνει ελάχιστος χρόνος ζωής, 2-3 μέρες ακόμα, κι ότι επιθυμία της είναι να ταφεί στην Αθήνα. Γι’ αυτό του ζήτησε να συνεννοηθεί με τον γιο της. Μετά τον αποχαιρέτησε. Ξημερώματα της Παρασκευής αυτή η φωτισμένη γυναίκα με την ισχυρή προσωπικότητα έκλεισε τα μάτια της για πάντα. Ηταν 67 ετών.
Καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ, πολυγραφότατη, η Αγγελική Λαΐου ήταν μόλις η δεύτερη γυναίκα (μετά τη συγγραφέα Γαλάτεια Σαράντη) που έγινε δεκτή, το 1998, στην Ακαδημία Αθηνών. Ούτε η επιλογή αυτή ήταν τυχαία ούτε και η διεθνής φήμη της επιστημονικής της επάρκειας. Σπουδαία βυζαντινολόγος, η Λαΐου θα μείνει στη μνήμη μας περισσότερο μ’ αυτή της την ιδιότητα, παρά για τη σύντομη (6μηνη) θητεία της, το 2000 ,στο υπουργείο Εξωτερικών, ως υφυπουργός (με υπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου), αρμόδια κυρίως για θέματα του απόδημου ελληνισμού, επί κυβέρνησης Κώστα Σημίτη.
Η Αγγελική Λαΐου είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1941. Τελείωσε το γυμνάσιο στο Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετά στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brandeis. Αργότερα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές καθώς και το διδακτορικό της στο Χάρβαρντ, με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία. Από το 1981 θήτευσε στο ίδιο πανεπιστήμιο ως τακτική καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας. Την περίοδο 1985-88 διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας του Χάρβαρντ κι από το 1989 έως το ‘98 διευθύντρια του ερευνητικού κέντρου Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσμο. Στην Αμερική διηύθυνε επίσης δύο μουσεία (Βυζαντινής και Προ-Κολομβιανής Τέχνης) και τρεις βιβλιοθήκες.
Ως επισκέπτρια καθηγήτρια δίδαξε και σε άλλα αμερικανικά πανεπιστήμια, αλλά και σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και πανεπιστήμια της Ευρώπης. Εκτός από την Ιστορία του Βυζαντίου, είχε κατά καιρούς διδάξει Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Ιστορία της δυτικής Ευρώπης στη διάρκεια του Μεσαίωνα και Βαλκανική Ιστορία των νεότερων χρόνων. Η μέθοδος διδασκαλίας άλλωστε πάντα την απασχολούσε. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα από κείμενο που είχε γράψει στην Περιοδική Εκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης, αποχαιρετώντας τον μεγάλο βυζαντινολόγο Στίβεν Ράνσιμαν: «Ετυχε να βρισκόμαστε μαζί, επισκέπτες σε ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο κάπου στο γεωγραφικό κέντρο της Αμερικής. Οι φοιτητές που άκουγαν τις διαλέξεις μας ήταν όλοι προπτυχιακοί, έξυπνα παιδιά, αλλά με ελάχιστες γνώσεις περί Βυζαντίου. Ο Ράνσιμαν τους μάγεψε (…) Είναι πολύ δύσκολο να συναρπάσει κανείς ένα τέτοιο ακροατήριο με τέτοια θέματα». Μια από τις θέσεις της ήταν επίσης ότι ο διχασμός ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και το Βυζάντιο δεν διδάσκεται στα σχολεία με τον καλύτερο τρόπο: «Δεν μαθαίνουμε και δεν θέλουμε να παραδεχτούμε ότι μεγάλο μέρος από το πνεύμα των αρχαίων διασώθηκε από τους πατέρες της Εκκλησίας και πολλά αρχαία κείμενα σώθηκαν χάρη στους Βυζαντινούς», είχε σχολιάσει σε συνέντευξή της στο «Βήμα».
Αξιολογότατο ήταν το επιστημονικό έργο της Αγγελικής Λαΐου: «Διπλωματική και πολιτική Ιστορία του Βυζαντίου», «Ιστορία της αγροτικής κοινωνίας στο Βυζάντιο», «Οικογενειακοί θεσμοί και θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο». Σημαντικότατη ήταν η συμβολή της στον γενικό συντονισμό 36 ερευνητών για τη συγγραφή του τεράστιου συνθετικού, τρίτομου έργου «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου», στα ελληνικά και στα αγγλικά.
ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 15/12/2008
Καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ, πολυγραφότατη, η Αγγελική Λαΐου ήταν μόλις η δεύτερη γυναίκα (μετά τη συγγραφέα Γαλάτεια Σαράντη) που έγινε δεκτή, το 1998, στην Ακαδημία Αθηνών. Ούτε η επιλογή αυτή ήταν τυχαία ούτε και η διεθνής φήμη της επιστημονικής της επάρκειας. Σπουδαία βυζαντινολόγος, η Λαΐου θα μείνει στη μνήμη μας περισσότερο μ’ αυτή της την ιδιότητα, παρά για τη σύντομη (6μηνη) θητεία της, το 2000 ,στο υπουργείο Εξωτερικών, ως υφυπουργός (με υπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου), αρμόδια κυρίως για θέματα του απόδημου ελληνισμού, επί κυβέρνησης Κώστα Σημίτη.
Η Αγγελική Λαΐου είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1941. Τελείωσε το γυμνάσιο στο Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετά στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brandeis. Αργότερα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές καθώς και το διδακτορικό της στο Χάρβαρντ, με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία. Από το 1981 θήτευσε στο ίδιο πανεπιστήμιο ως τακτική καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας. Την περίοδο 1985-88 διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας του Χάρβαρντ κι από το 1989 έως το ‘98 διευθύντρια του ερευνητικού κέντρου Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσμο. Στην Αμερική διηύθυνε επίσης δύο μουσεία (Βυζαντινής και Προ-Κολομβιανής Τέχνης) και τρεις βιβλιοθήκες.
Ως επισκέπτρια καθηγήτρια δίδαξε και σε άλλα αμερικανικά πανεπιστήμια, αλλά και σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και πανεπιστήμια της Ευρώπης. Εκτός από την Ιστορία του Βυζαντίου, είχε κατά καιρούς διδάξει Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Ιστορία της δυτικής Ευρώπης στη διάρκεια του Μεσαίωνα και Βαλκανική Ιστορία των νεότερων χρόνων. Η μέθοδος διδασκαλίας άλλωστε πάντα την απασχολούσε. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα από κείμενο που είχε γράψει στην Περιοδική Εκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης, αποχαιρετώντας τον μεγάλο βυζαντινολόγο Στίβεν Ράνσιμαν: «Ετυχε να βρισκόμαστε μαζί, επισκέπτες σε ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο κάπου στο γεωγραφικό κέντρο της Αμερικής. Οι φοιτητές που άκουγαν τις διαλέξεις μας ήταν όλοι προπτυχιακοί, έξυπνα παιδιά, αλλά με ελάχιστες γνώσεις περί Βυζαντίου. Ο Ράνσιμαν τους μάγεψε (…) Είναι πολύ δύσκολο να συναρπάσει κανείς ένα τέτοιο ακροατήριο με τέτοια θέματα». Μια από τις θέσεις της ήταν επίσης ότι ο διχασμός ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και το Βυζάντιο δεν διδάσκεται στα σχολεία με τον καλύτερο τρόπο: «Δεν μαθαίνουμε και δεν θέλουμε να παραδεχτούμε ότι μεγάλο μέρος από το πνεύμα των αρχαίων διασώθηκε από τους πατέρες της Εκκλησίας και πολλά αρχαία κείμενα σώθηκαν χάρη στους Βυζαντινούς», είχε σχολιάσει σε συνέντευξή της στο «Βήμα».
Αξιολογότατο ήταν το επιστημονικό έργο της Αγγελικής Λαΐου: «Διπλωματική και πολιτική Ιστορία του Βυζαντίου», «Ιστορία της αγροτικής κοινωνίας στο Βυζάντιο», «Οικογενειακοί θεσμοί και θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο». Σημαντικότατη ήταν η συμβολή της στον γενικό συντονισμό 36 ερευνητών για τη συγγραφή του τεράστιου συνθετικού, τρίτομου έργου «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου», στα ελληνικά και στα αγγλικά.
ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 15/12/2008
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
