Μια σπουδαία γυναίκα, μια πραγματική «δασκάλα»

Το τηλέφωνο χτύπησε την περασμένη Τετάρτη στο γραφείο του υπεύθυνου γραφείου Τύπου της Ακαδημίας Αθηνών, Ιωάννη Σκαρέντζου. Ηταν η Αγγελική Λαΐου, από τη Νέα Υόρκη όπου νοσηλευόταν τον τελευταίο καιρό, πάσχοντας από καρκίνο. Ηθελε να τον πληροφορήσει πως της έχει απομείνει ελάχιστος χρόνος ζωής, 2-3 μέρες ακόμα, κι ότι επιθυμία της είναι να ταφεί στην Αθήνα. Γι’ αυτό του ζήτησε να συνεννοηθεί με τον γιο της. Μετά τον αποχαιρέτησε. Ξημερώματα της Παρασκευής αυτή η φωτισμένη γυναίκα με την ισχυρή προσωπικότητα έκλεισε τα μάτια της για πάντα. Ηταν 67 ετών.

Καθηγήτρια της Βυζαντινής Ιστορίας στο Χάρβαρντ, πολυγραφότατη, η Αγγελική Λαΐου ήταν μόλις η δεύτερη γυναίκα (μετά τη συγγραφέα Γαλάτεια Σαράντη) που έγινε δεκτή, το 1998, στην Ακαδημία Αθηνών. Ούτε η επιλογή αυτή ήταν τυχαία ούτε και η διεθνής φήμη της επιστημονικής της επάρκειας. Σπουδαία βυζαντινολόγος, η Λαΐου θα μείνει στη μνήμη μας περισσότερο μ’ αυτή της την ιδιότητα, παρά για τη σύντομη (6μηνη) θητεία της, το 2000 ,στο υπουργείο Εξωτερικών, ως υφυπουργός (με υπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου), αρμόδια κυρίως για θέματα του απόδημου ελληνισμού, επί κυβέρνησης Κώστα Σημίτη.
Η Αγγελική Λαΐου είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1941. Τελείωσε το γυμνάσιο στο Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετά στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Brandeis. Αργότερα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές καθώς και το διδακτορικό της στο Χάρβαρντ, με ειδίκευση στη Βυζαντινή Ιστορία. Από το 1981 θήτευσε στο ίδιο πανεπιστήμιο ως τακτική καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας. Την περίοδο 1985-88 διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας του Χάρβαρντ κι από το 1989 έως το ‘98 διευθύντρια του ερευνητικού κέντρου Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσμο. Στην Αμερική διηύθυνε επίσης δύο μουσεία (Βυζαντινής και Προ-Κολομβιανής Τέχνης) και τρεις βιβλιοθήκες.
Ως επισκέπτρια καθηγήτρια δίδαξε και σε άλλα αμερικανικά πανεπιστήμια, αλλά και σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και πανεπιστήμια της Ευρώπης. Εκτός από την Ιστορία του Βυζαντίου, είχε κατά καιρούς διδάξει Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Ιστορία της δυτικής Ευρώπης στη διάρκεια του Μεσαίωνα και Βαλκανική Ιστορία των νεότερων χρόνων. Η μέθοδος διδασκαλίας άλλωστε πάντα την απασχολούσε. Χαρακτηριστικό το απόσπασμα από κείμενο που είχε γράψει στην Περιοδική Εκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης, αποχαιρετώντας τον μεγάλο βυζαντινολόγο Στίβεν Ράνσιμαν: «Ετυχε να βρισκόμαστε μαζί, επισκέπτες σε ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο κάπου στο γεωγραφικό κέντρο της Αμερικής. Οι φοιτητές που άκουγαν τις διαλέξεις μας ήταν όλοι προπτυχιακοί, έξυπνα παιδιά, αλλά με ελάχιστες γνώσεις περί Βυζαντίου. Ο Ράνσιμαν τους μάγεψε (…) Είναι πολύ δύσκολο να συναρπάσει κανείς ένα τέτοιο ακροατήριο με τέτοια θέματα». Μια από τις θέσεις της ήταν επίσης ότι ο διχασμός ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και το Βυζάντιο δεν διδάσκεται στα σχολεία με τον καλύτερο τρόπο: «Δεν μαθαίνουμε και δεν θέλουμε να παραδεχτούμε ότι μεγάλο μέρος από το πνεύμα των αρχαίων διασώθηκε από τους πατέρες της Εκκλησίας και πολλά αρχαία κείμενα σώθηκαν χάρη στους Βυζαντινούς», είχε σχολιάσει σε συνέντευξή της στο «Βήμα».
Αξιολογότατο ήταν το επιστημονικό έργο της Αγγελικής Λαΐου: «Διπλωματική και πολιτική Ιστορία του Βυζαντίου», «Ιστορία της αγροτικής κοινωνίας στο Βυζάντιο», «Οικογενειακοί θεσμοί και θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο». Σημαντικότατη ήταν η συμβολή της στον γενικό συντονισμό 36 ερευνητών για τη συγγραφή του τεράστιου συνθετικού, τρίτομου έργου «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου», στα ελληνικά και στα αγγλικά.

ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 15/12/2008