Κυριακή 30 Μαρτίου 2008

Κώδικας Ιθάκη

Ένας επιχειρηματίας, ένας καθηγητής και ένας γεωλόγος
βγαίνουν στον πηγαιμό για την Ιθάκη

Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ

Όπως γνωρίζει η πολυπληθής πελατεία του Νταν Μπράουν, η καλή συνταγή για το μοσχοπούλητο θρίλερ πρέπει οπωσδήποτε να περιέχει κάτι σε «αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου»· και επειδή το μυστηριακό ίνδαλμα πρέπει να παραμείνει απόρθητο για μελλοντική χρήση, αυτό που έχει σημασία είναι η αναζήτηση αυτή καθαυτή, είτε ως μυθοπλαστική απόδραση από το οικείο είτε ως γνωσιολογική αλληγορία - ακριβώς σαν το ταξίδι προς την Ιθάκη.

Μόνο που το συγκεκριμένο ταξίδι μπορεί να έχει ήδη τελειώσει - οριστικά και αμετάκλητα. Οσοι γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα από κοντά κρατούν την ανάσα τους εδώ και καιρό: με ευθύνη του ίδιου του Οδυσσέα, η ακριβής διεύθυνση της ομηρικής Ιθάκης αμφιλέγεται και συζητείται ανέκαθεν· στις 29 Σεπτεμβρίου παρελθόντος μηνός και ενεστώτος έτους αναγγέλθηκε η νόμιμη μετακόμισή της στον κεφαλλονίτικο Δήμο Παλικής, στη στεριανή γλώσσα που κρέμεται από τη δυτική μεριά του νησιού, όπου πρωτεύει το Ληξούρι· και μία εβδομάδα αργότερα στις 6 Οκτωβρίου, προσκομίστηκαν τα απαραίτητα δικαιολογητικά εν είδει ογκώδους τόμου που τιτλοφορείται «Odysseus Unbound: The Search for Homer's Ithaca», μεθερμηνευμένο ελληνιστί «Οδυσσεύς Λυόμενος: H αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης». Το γραφείο που κανόνισε τα της μετακομίσεως είναι βρετανικό, με έδρα το Κέιμπριτζ (και συγκεκριμένα τον ομώνυμο πανεπιστημιακό εκδοτικό οίκο).
Το κεντρικό πρόσωπο της υπόθεσης είναι ένας σύμβουλος επιχειρήσεων, ο Robert Bittlestone, ο διά βίου ελληνολάτρης και ομηρολάτρης που είχε την ιδέα να κεφαλαιοποιήσει υψηλές τεχνολογίες ανάλυσης δεδομένων για αρχαιοδιφικούς σκοπούς. Ο άνθρωπος θα μπορούσε να αποτελεί απλώς ένα ακόμη γραφικό κρούσμα βρετανικής εκκεντρικότητας ή μια χολιγουντιανή διασταύρωση όψιμου Ερρίκου Σλίμαν και τεχνολογικά αναβαθμισμένου Ιντιάνα Τζόουνς. H συγκλονιστική αλήθεια ωστόσο είναι ότι στον τόμο που προαναφέραμε συνεργάζεται με έναν από τους πολυμαθέστερους, σοβαρότερους και συνάμα εμπειρικώς «προσγειωμένους», μεγαλοκαθηγητές της κλασικής φιλολογίας - και όσοι γνωρίζουν προσωπικά τον James Diggle δεν περιμένουν τίποτε λιγότερο από τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία πολλαπλής απόσταξης. Στη συγγραφική ομάδα συμμετέχει και μια άλλη εγγυημένη προσωπικότητα από τον χώρο της γεωλογίας, ο John Underhill. Ενας εσώτερος κύκλος εμπίστων και μυημένων από τους πρωτοκλασάτους της Αρχαιογνωστικής Διεθνούς (όπως, για παράδειγμα, ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Harvard), που είδαν το βιβλίο πριν από τη δημοσιευμένη πρεμιέρα του, δήλωσαν ήδη πιστοί και προσήλυτοι στη Νέα Ιθάκη. Ολα δείχνουν ότι Ιόνιο και Δύση ετοιμάζονται να αναχαρτογραφήσουν το πιο γοητευτικό από τα μυθιστορήματά τους.
Αιώνες τώρα «ο άντρας ο πολύτροπος» αφήνει τους ομηρολόγους σε βαθιά απορία: «Αν είναι χαμηλή η Ιθάκη, βρίσκεται όμως πιο ψηλά / στην αλμυρή τη θάλασσα και προς τη Δύση - τα άλλα νησιά, / μακραίνοντας, κοιτούν τον ήλιο στο ξημέρωμα» (μετάφρ. Δ. Μαρωνίτη). Το «προς τη Δύση» είναι όρος που δεν ικανοποιεί η συγκαιρινή Ιθάκη, γι' αυτό κάποιοι καταχώρισαν το νησί στα αγεωγράφητα της ποιητικής ασυδοσίας και άλλοι ψιθύριζαν από παλιά την υποψηφιότητα της Κεφαλλονιάς. Ο Bittlestone εμπιστεύθηκε το βλέμμα του Οδυσσέα, αλλά το όξυνε και το βάθυνε με τον πολλαπλασιαστή της τεχνολογίας, συνδυάζοντας δορυφορική φωτογράφιση ανυπολόγιστης ευκρίνειας και τεχνικές τρισδιάστατης οπτικοποίησης δεδομένων. H πατέντα ανήκει στην Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) και δεν αποκλείεται να εξελίχθηκε με πρωταρχικό στόχο να τομογραφήσει τις μεταστάσεις της Αλ Κάιντα στα σπηλαιώδη έγκατα του Αφγανιστάν. Κανείς πάντως δεν είχε φανταστεί ότι αυτός ο πάνοπλος οφθαλμός θα γινόταν μέρος της ομηρικής βιβλιογραφίας - εκτός από τον Bittlestone που τον εστίασε πάνω στην οδυσσειακή επικράτεια.
Τα νήματα της πλοκής είναι ιστορικά, φιλολογικά, αρχαιολογικά και γεωλογικά. Προκύπτει ότι η ευρύτερη περιοχή της Παλικής ήταν κάποτε νησί και ότι ο στενός πορθμός που τη χώριζε από την Κεφαλλονιά (που ο Ομηρος την ήξερε με το όνομα Σάμη) μπαζώθηκε από σεισμογενείς κατολισθήσεις. Τη θεωρία την εγγυάται η στρωματογραφική ανάλυση του John Underhill και την επιβεβαιώνουν ανεπιφύλακτα οι γεωαρχαιολόγοι του Κέιμπριτζ. H συγγραφική τριάδα τοποθετεί το ομηρικό κείμενο πάνω στο τοπογράφημα της σημερινής βόρειας Παλικής και διαβεβαιώνει ότι 26 σημεία της ευρύτερης οδυσσειακής γειτονιάς, όπως περιγράφονται στην Οδύσσεια, είναι ακόμη αναγνωρίσιμα· και με μια χειρονομία έσχατης «πρόκλησης» εντοπίζει τη θέση του ανακτόρου του Οδυσσέα στο γεωμετρικό κέντρο της κάτοψης. Μέσα στη δίνη της μυθιστορίας και στη σκοτοδίνη της έκπληξης, το «σπικάζ» του James Diggle διατηρεί αράγιστη τη βεβαιότητά του: «H τοπογραφία της ομηρικής Ιθάκης ταιριάζει στη μορφολογία της Παλικής σαν γάντι. Κάπου 3.200 χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφει η Οδύσσεια, βρήκαμε επιτέλους την Ιθάκη».
Ένας ομηροπαρμένος επιχειρηματίας, ένας καθηγητής της κλασικής φιλολογίας και ένας γεωλόγος βγαίνουν στον πηγαιμό για την Ιθάκη· ξεψαχνίζουν παμπάλαια κείμενα και λόγια υπομνήματα, λιτανεύουν τον τεχνολογικό Λεβιάθαν για συνδρομή και, τελικά, όπως όλα δείχνουν, γειώνουν την πιο αρχετυπική αφήγηση της Δύσης στον τεκμηριωμένο τόπο της. Αν η αποδεικτική γόμωση του βιβλίου αντιστοιχεί στον προκαταβολικό ενθουσιασμό των «τρέιλερ», τότε ξέρουμε ποιο θα έπρεπε είναι το πραγματικό ευπώλητο του πρώιμου 21ου αιώνα.



O κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Το ΒΗΜΑ, 09/10/2005

Δεν υπάρχουν σχόλια: