Πάνω σε χριστιανικό ναό το Αλκαζάρ

Απομεινάρια των πολιτισμών που άνθησαν στη Θεσσαλονίκη αποκαλύπτει το υπέδαφος του Αλκαζάρ. Σύγχρονες μέθοδοι με ραντάρ και γεωτρήσεις που διεξήχθησαν στο πλαίσιο εργασιών του Μετρό έδειξαν ότι το Χαμζά Μπέη Τζαμί ή Αλκαζάρ -το πρώτο τέμενος που κατασκεύασαν οι Οθωμανοί στη Θεσσαλονίκη- χτίστηκε πάνω σε χριστιανικό ναό.
Το προγενέστερο του οθωμανικού μνημείου χριστιανικό κτίσμα διαπίστωσε γεωφυσική έρευνα που διεξήγαγε για λογαριασμό της Αττικό Μετρό το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Σύγχρονες μέθοδοι με τη χρήση «ραντάρ υπεδάφους», ηλεκτροδίων «επαφής» και γεωτρήσεων επιβεβαιώνουν τις υποψίες για την παρουσία αρχαιότερου χριστιανικού ναού στη θέση του οθωμανικού μνημείου. Σημαντικές ενδείξεις αποτελούσαν η κιονοστοιχία και τα κιονόκρανα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση θόλων και στοών στο αίθριο του τεμένους.
«Δεκαέξι από τα είκοσι δύο κιονόκρανα προέρχονται αναμφίβολα από γειτονική παλαιοχριστιανική βασιλική, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται στο τέλος του 5ου και 6ου αιώνα», εξηγεί η αρχαιολόγος της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Ευτέρπη Μαρκή. Τα νέα στοιχεία για την περιοχή του Αλκαζάρ μέσα από τις εργασίες του Μετρό αποτελούν ομαδική επιστημονική εργασία των κ.κ. Ε. Μαρκή, Ε. Γιατρουδάκη, Γ. Τσόκα και Π. Τσούρλο που θα ανακοινωθεί σήμερα στο αρχαιολογικό συνέδριο. Ποιος ήταν, όμως, ο χριστιανικός ναός τα ερείπια του οποίου βρίσκονται κάτω από το αίθριο του Αλκαζάρ που σήμερα αναστηλώνεται για να στεγάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα του μετρό; Πηγές (πράξεις του Αθω) μνημονεύουν την ύπαρξη μικρής μονής των Σαράντα Μαρτύρων στη γειτονία του Ομφαλού τον 15ο αιώνα (1420) «εν ευσήμω τόπο και οινεί της λεωφόρου μέσον», διευκρινίζει η κ. Μαρκή.
Οι έρευνες αναμένεται να φωτίσουν ταυτόχρονα και την εικόνα της οθωμανικής συνοικίας στο κέντρο της πόλης, τη μητρόπολη του βαλκανικού χώρου κατά τον 16ο και 17ο αιώνα.
Σύμφωνα με τις ενδείξεις, το 1467 στη θέση της αυλής της ερειπωμένης βυζαντινής μονής χτίστηκε από τη Χαφσά Χατούν, κόρη του Χαμζά μπέη, το τέμενος Χαμζά Μπέη τζαμί, γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως Αλκαζάρ από τον ομώνυμο κινηματογράφο που λειτουργούσε εκεί. Ηταν ο πρώτος οθωμανικός χώρος προσευχής που ίδρυσαν οι Οθωμανοί (μέχρι τότε χρησιμοποιούσαν την Αχειροποίητο) όταν απέκτησαν πλήρη κυριαρχία στην πόλη. Το 1478 αναμορφώνεται όλη η γύρω από το κεντρικό τέμενος περιοχή, με το Μπεζεστένι, τη μολυβοσκέπαστη αγορά υφασμάτων και προϊόντων αργυροχρυσοχοΐας που διατηρείται ώς σήμερα. Την ίδια περίοδο κατασκεύασαν το Καραβάν-Σεράι (στη θέση του σημερινού δημαρχείου) κι αργότερα επεκτείνουν το τέμενος (1592) με πρόσθετους χώρους και μιναρέ. Το οικοδομικό τετράγωνο, εξηγεί η κ. Μαρκή, ήταν ένα δείγμα εκσυγχρονισμού της πόλης που αναδείκνυε την οθωμανική λειτουργία καθώς περιελάμβανε το θρησκευτικό κέντρο, την αγορά και το χάνι.

Γιώτα Μυρτσιώτη
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/14.03.08