Ιστορώντας τον κόσμο

Μια αφήγηση της ιστοριογραφίας 2.500 χιλιάδων ετών από τον John Burrow

The Guardian
Κάθε βιβλίο ιστορίας μιλάει για το παρόν και το παρελθόν. Για το παρόν με τη μορφή του, για το παρελθόν με το περιεχόμενό του. Στη μορφή του μεταφέρει τις αισθητικές, κοινωνικές και πνευματικές αξίες της εποχής του.

Πνευματική πράξη
Ο John Burrow γνωρίζει ότι η ιστοριογραφία είναι τόσο πνευματική πράξη όσο και μια επιστήμη, που διαρκώς εξελίσσεται. Είναι διακεκριμένος ιστορικός του 18ου και του 19ου αιώνα, τώρα όμως αποτόλμησε να απλωθεί πιο πέρα από τον συνήθη χώρο του και να παράσχει μια ιστορία της ιστοριογραφίας 2.500 χιλιάδων ετών. Καρπός, το πρόσφατο βιβλίο του «A History of Histories: Epics, Chronicles, Romances and Inquiries from Herodotus and Thucydides to the Twentieth Century» (εκδ. Allen Lane, 553 σελ. 25 στερλίνες).
Γεωγραφικά, περιορίζεται σε Ευρώπη και Αμερική και γλωσσικά στις αγγλόφωνες ιστορίες ή σε εκείνες που εύκολα ανευρίσκονται σε μετάφραση. Τούτο, όπως, γράφει ο Κιθ Τόμας στον «Γκάρντιαν», δεν καθιστά το έργο του λιγότερο επίμοχθο ούτε λιγότερο αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι πρόκειται για ένα ευανάγνωστο και συναρπαστικό βιβλίο. Το ένα τρίτο του αφιερώνεται στους ιστορικούς της κλασικής Ελλάδας και της Ρώμης. Ο ιστορικός το δικαιολογεί υπογραμμίζοντας ότι οι δύο μεγάλοι Ελληνες ιστορικοί του 5ου π.Χ. αιώνα έθεσαν ένα πρότυπο ιστοριογραφίας, το οποίο δεν ξεπεράστηκε στα επόμενα 2.500 χρόνια. Ο Ηρόδοτος συνέδεσε την επική ιστορία του των Ελληνοπερσικών πολέμων με γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες τέτοιες που προαναγγέλλουν την ιστορία της ανθρωπολογίας της σύγχρονης εποχής. Ο Θουκυδίδης ιστόρησε τη σύγκρουση Αθηνών - Σπάρτης και με τα λόγια του συγγραφέα: «Καν ένα διαυγέστερο και ευφυέστερο πνεύμα δεν έχει έκτοτε εμφανισθεί στην ιστοριογραφία».
Η αρχαία Ρώμη παρέσχε στους κατοπινούς ιστορικούς ένα από τα διαρκέστερα θέματά τους, επειδή η εξέλιξή της από τις πρώτες δημοκρατικές αξίες στην εκφυλισμένη μοναρχία ήταν ένα ηθικό δίδαγμα με απεριόριστες δυνατότητες εφαρμογής σε άλλες εποχές. Υπήρξε τούτη μία από τις πολιτικές ιδέες, τις οποίες συνεισέφεραν στην ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης ιστορικοί σαν τον Σαλούστιο, τον Λίβιο, τον Τάκιτο, τον Πολύβιο· σ’ αυτήν εστιάστηκαν πνεύματα σαν τον Μακιαβέλι και τον Γκίμπον (Γίβονα).
Κομβικά σημεία στην εξέλιξη της ιστοριογραφίας ήταν για τον συγγραφέα πρώτα ο χριστιανισμός, που έφερε μια άλλη αντίληψη της ιστορίας, γραμμικά προοδευτική προς τη σωτηρία και κατέστησε κινητήρια δύναμη τη Θεία Πρόνοια. Δεύτερο κομβικό σημείο ήταν η ουμανιστική αρχαιολατρεία, η οποία κέντρισε το ενδιαφέρον για τον αρχαίο κόσμο ως δημιουργό μιας ευρύτερης αντίληψης του ανθρώπου, της κοινωνίας και του πολιτισμού. Τρίτο, η φιλοσοφική ιστορία του Διαφωτισμού, ο οποίος έδωσε μεγάλη σημασία στο εμπόριο, την οικονομία και την κοινωνία των πολιτών. Το τέταρτο ήταν η γέννηση του 19ου αιώνα της επαγγελματικής ιστοριογραφίας, έργο πια πανεπιστημιακών επί μισθώ και υποκείμενο στις αντικειμενικές αποδείξεις με στοιχεία βασισμένα στην πραγματικότητα.
Παράλληλα, ο συγγραφέας καταδείχνει γιατί οι μεγάλοι ιστορικοί του παρελθόντος είναι αξιανάγνωστοι και ευανάγνωστοι και σήμερα. Επιλέγει αυτούς τους συγγραφείς, τους τοποθετεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και μεταφέρει αποσπάσματα από τα έργα τους. Με τέτοια γλαφυρότητα ώστε ο αναγνώστης θέλει αμέσως να τρέξει να διαβάσει την περιγραφή του λοιμού των Αθηνών το 430 π.Χ. από τον Θουκυδίδη ή τη ζωντανή αναπαράσταση από τον Αμερικανό του 19ου αιώνα Φράνσις Πάρκμαν, του ταξιδιού του εξερευνητή Λασάλ, με σχεδία κατά μήκος του Μισισιπή.

Μορφές του παρελθόντος
Ο ίδιος ο συγγραφέας, με τη φρεσκάδα της προσέγγισής του σε παλιά γεγονότα και εποχές, μοιάζει με τον κοινό αναγνώστη στον οποίο απευθύνεται. Του μιλάει για το ιστορικό της εβραϊκής εξέγερσης του 1ου αιώνα, για τη βυζαντινή Αννα Κομνηνή, του 12ου αιώνα, με ζωή και πειθώ, αναβιώνοντάς τους έτσι ώστε να μένουν εντυπωμένοι στο μυαλό. Εχουν ένα πράγμα κοινό, συγγραφέας και αναγνώστης: Ο πρώτος σαν να τους πρωτοανακαλύπτει και ο δεύτερος γιατί τους πρωτοδιαβάζει.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/ 14.03.08