Οι νόμοι των αειμνήστων ημών αυτοκρατόρων...

Του ΚΩΣΤΑ Ε. ΜΠΕΗ
Είναι δεσμευτικά για τη σύγχρονη έννομη τάξη τα βυζαντινά χρυσόβουλα και τα οθωμανικά φιρμάνια, που επικαλούνται κάποια μοναστήρια ως τίτλους κτήσης της ενοχλητικά δυσθεώρητης για την εποχή μας ακίνητης περιουσίας τους; Ο συνάδελφος Γιάννης Κονιδάρης απάντησε καταφατικά επικαλούμενος το άρθρο 51 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα, κατά το οποίο η απόκτηση κυριότητας κρίνεται κατά το δίκαιο που ίσχυε όταν έγιναν τα πραγματικά γεγονότα για την απόκτησή τους. Ομως δεν είναι καθόλου αυτονόητη η εκδοχή ότι οι αυθαίρετες γενναιοδωρίες των Οθωμανών κατακτητών κατά τους τέσσερις αιώνες της εξουθενωτικής δουλείας του έθνους μας στηρίζονταν σε κάποιο μόρφωμα, που να μπορούσε να θεωρηθεί ως «έννομη τάξη», και μάλιστα ως δεσμευτικός πρόδρομος της σύγχρονης ελληνικής έννομης τάξης, κατά τρόπο που να εντάσσεται στη ρύθμιση του άρθρου 51 ΕνΑΚ. Ακόμη και τα βυζαντινά χρυσόβουλα αυτοκρατορικών δωρεών θα πρέπει προηγουμένως να αποδειχθεί ότι προβλέπονταν από τη γενική και αφηρημένη νομοθεσία των διαφόρων εποχών της τραγικής Ιστορίας των τελευταίων πέντε αιώνων της φθίνουσας αυτοκρατορίας. Οπωσδήποτε το διάταγμα της βαυαρικής αντιβασιλείας (1835) όρισε μεν ότι «οι πολιτικοί νόμοι (δηλαδή το αστικό δίκαιο) των βυζαντινών αυτοκρατόρων (...) θέλουν ισχύει μεχρισού δημοσιευθή ο πολιτικός κώδηξ, του οποίου την σύνταξιν διετάξαμεν ήδη», όμως αυτή η αναγνώριση ως δεσμευτικών των νόμων των βυζαντινών αυτοκρατόρων δεν εκτεινόταν σ' όλους, αλλά περιοριζόταν μόνο σ' εκείνους που περιλαμβάνονταν στην Εξάβιβλο του Αρμενοπούλου, στην οποία (εκδόσεις Δωδώνη, 1971, με επιμέλεια του συναδέλφου Κ. Πιτσάκη) δεν φαίνεται να περιέχεται νόμος που να εξουσιοδοτεί τον αυτοκράτορα να εκδίδει κατ' αρέσκεια δωρητήρια χρυσόβουλα, και μάλιστα για αχανείς εκτάσεις, τις οποίες είναι βέβαιον πως οι μοναχοί δεν επαρκούσαν να καλλιεργήσουν. Για μια σύγχρονη έννομη τάξη δικαίου, λοιπόν, δεν είναι καθόλου αυτονόητη η δεσμευτικότητα των αυθαίρετων δωρεών με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα ή οθωμανικά φιρμάνια. Αλλά και αν ακόμη θα ήταν, πάντως, καθώς εύστοχα τόνισε ήδη ο συνάδελφος Γιάννης Καράκωστας, η τυχόν σεβαστή κυριότητα των μονών σε αχανείς εκτάσεις έχει στην εποχή μας ως ανυπέρβλητο όριο το άρθρο 24 του Συντάγματος, που προτάσσει την ανάγκη προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος με στόχο την προαγωγή της αρχής της αειφορίας, έτσι που ν' απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, να είναι δε θεμιτά τα εκ μέρους της Πολιτείας θεσπιζόμενα περιοριστικά μέτρα για την ατομική ιδιοκτησία, ακόμη και για τη δυσθεώρητη ακίνητη περιουσία των μονών, αν μη ιδίως αναφορικά μ' αυτές, πολύ δε περισσότερο όταν η εκ μέρους των διαχείριση συνιστά κατάχρηση δικαιώματος, κάτι που απολύτως απαγορεύει το άρθρο 25 του Συντάγματος.Διατυπώθηκε από τον κ. Χ. Ζουράρι η εκδοχή ότι η πανηγυρική θέση σε ισχύ, πριν από 180 χρόνια, των «νόμων των αειμνήστων ημών αυτοκρατόρων» ήταν «μια καταστατική επιλογή που έκανε ο ελληνικός λαός» αναφορικά και με τη δυσθεώρητη εκκλησιαστική ακίνητη περιουσία. Είναι έξω από κάθε αμφιβολία ότι οι μικροί, αλλά πολλοί, ορθόδοξοι χριστιανικοί ναοί, στους σκοτεινούς αιώνες της δουλείας, λειτούργησαν ως προπύργια αντιπαλότητας απέναντι στους αδυσώπητους κατακτητές, ενώ εξάλλου ο ανώτερος κλήρος, ήδη με την έναρξη του επαναστατικού αγώνα, συγκρότησε τον τρίτο πόλο υποτυπώδους εξουσίας, δίπλα στους προεστούς και στους οπλαρχηγούς, έτσι που, εκείνη την εποχή, κανένας δεν είχε ούτε δύναμη μήτε προπαιδεία τεκμηριωμένης εναντίωσης στην Εκκλησία, ως μεγαλοϊδιοκτήτη και φορέα πολιτικής εξουσίας. Οφείλω να παραδεχθώ ότι, με τα κολλυβογράμματα της γυμνασιακής μου παιδείας, πριν από έξι δεκαετίες, ανενδοίαστα θα προσυπέγραφα κι εγώ την προαναφερόμενη «καταστατική επιλογή» του μετεπαναστατικού νομοθέτη. Και τούτο, γιατί στα σχολεία ποτέ δεν μας είχαν μιλήσει για όσα ο Παπαρρηγόπουλος και ο Κόκκινος καταλογίζουν, ιδίως σε αρκετούς από τους Αθωνίτες μοναχούς, αναφορικά με τη στάση των στον αγώνα για την απελευθέρωση του Γένους από τον θηριώδη οθωμανικό ζυγό. Αργησα πολύ να συνειδητοποιήσω την αγαστή συνεργασία κάποιων ανθρώπων της Εκκλησίας με τους Οθωμανούς, τόσο μετά την Αλωση όσο και πριν από αυτήν. Οπωσδήποτε όμως, είτε αρέσει είτε όχι, δεν είναι καθόλου λίγοι εκείνοι που, τόσο κατά τους σκοτεινούς αιώνες της δουλείας όσο και στη δική μας εποχή, με εμπιστοσύνη στηρίζουν οικονομικώς μοναστήρια και άλλα εκκλησιαστικά ιδρύματα, με τη βεβαιότητα ότι η προσφορά τους θα πιάσει τόπο. Και υπάρχουν περιπτώσεις που πιάνει.Πρόχειρο παράδειγμα, η μονή του Προφήτη Ηλία στην Πρέβεζα, στην οποία και άλλοτε έχω αναφερθεί. Το αρχικό μοναστήρι είχαν πυρπολήσει τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, ως κρησφύγετο ανταρτών. Πολλά χρόνια αργότερα, η μητρόπολη, αναζητώντας πόρους για ένα νέο μοναστήρι του Προφήτη, βρήκε πρόσβαση στον κατάλογο με τις διευθύνσεις περίπου 30 χιλιάδων συνδρομητών μεγάλου εκδοτικού οίκου. Αυτοί, όταν πήραν στα χέρια τους την έκκληση της μητρόπολης για τον οβολό τους, ανταποκρίθηκαν πολύ πιο πλουσιοπάροχα απ' όσο συνήθως κατανοούμε ακούγοντας για οβολό. Ετσι ξεκίνησε η ανέγερση της νέας μονής, στην οποία στεγάστηκαν καλλιεργημένοι επιστήμονες, κουρασμένοι από την αδολεσχία και την προστυχιά που συνθέτουν την κοινωνική και πολιτική ζωή της σύγχρονης Ελλάδας. Δεν χρειάστηκε αυτή η υποδειγματική μονή κανένα χρυσόβουλο ή άλλον αμφίβολης εγκυρότητας ιδιοκτησιακό τίτλο. Ο προσωπικός ζήλος και η χειρωνακτική εργασία των μελών της έβαλαν τις βάσεις. Βάσεις που σωστά εκτιμήθηκαν και στηρίχθηκαν στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων. Χωρίς καμιά αντιδικία με τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Εκεί, σ' αυτό το μοναστήρι, η ευαισθησία της συνείδησης πολλών σεμνών προσκυνητών κατορθώνει και βρίσκει τη νοερή κλίμακα που, κατά τον εύστοχο στίχο, μετάγει τους εκ γης προς ουρανόν. Εναν ουρανό που δεν έχει κοσμική διάσταση, αλλά διακριτικά είναι σκηνωμένος στον νου και στην καρδιά, κατά την καίρια παρατήρηση του Ιησού ότι «η βασιλεία των ουρανών εντός υμών εστίν».
www.kostasbeys.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/11/2008