Οι πρωτοπόροι «νεολαίοι» στον 20ό αιώνα

Ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες συζητούν για τα κοινωνικά και πολιτισμικά αίτια που διαμόρφωσαν πολιτικούς χώρους και γενιές

Του Σπύρου Ι. Ασδραχά

Επηρέασαν και επηρεάστηκαν, καθόρισαν και καθορίστηκαν, ενέπνευσαν και εμπνεύστηκαν. Ο λόγος για τις ελληνικές πολιτικές νεολαίες αλλά και για την παρουσία της νέας γενιάς συνολικά στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα στη μεταπολεμική Ελλάδα. Οι «νεολαίοι», όπως καθιερώθηκε να λέγονται οι νεανικές οργανώσεις των κομμάτων, συμβολοποίησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τις δύσκολες περιόδους της μεταπολεμικής και της μετεμφυλιακής Ελλάδας το κόστος της συμμετοχής, της θυσίας, των ιδανικών, των αναζητήσεων και των συγκρούσεων. Τις διαδρομές, τις αιτίες, τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά αίτια που διαμόρφωσαν πολιτικούς χώρους και γενιές θα συζητήσουν νεότεροι και παλαιότεροι ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες στο τετραήμερο συνέδριο που διοργανώνουν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με θέμα «Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα».

Ενα συνέδριο στο οποίο χωρούν όλα τα μορφώματα της ελληνικής νεολαίας στο διάστημα αυτών των εξήντα τόσων χρόνων: Οι επαγγελματίες επαναστάτες, οι ΕΑΜίτες, οι νεανικές συλλογικότητες της Αντίστασης, ο Ρήγας Φεραίος, ο Σωτήρης Πέτρουλας, οι Λαμπράκηδες, αλλά και οι θρησκευτικές νεολαίες, ο προσκοπισμός, οι φυλές του ποδοσφαίρου, τα Μάταλα και ο «λερός τουρισμός», τα κινήματα της νεολαίας στον χώρο του πολιτισμού τη δεκαετία του ’60, οι ροκάδες, οι πανκ, η «γενιά της Αλλαγής» και τα Εξάρχεια. Μια ακτινογραφία της πολιτικής και πολιτισμικής Ελλάδας το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα μέσα από τις συμπεριφορές και τις δράσεις της κάθε φορά νεολαίας.

Προσπαθώ να απαντήσω στα ζητήματα που μου ετέθησαν για το Συνέδριο των ΑΣΚΙ (26-29 Μαρτίου 2008) και την έκθεση τεκμηρίων που το συνοδεύει. Αρχίζω από την ίδια την έννοια της νεότητας (ή, συνωνύμως, της νεολαίας) ως κοινωνικής και συνάμα ιστορικής κατηγορίας: δεν θα επαναλάβω όσα πλέον έχουν γίνει κοινό κτήμα για τη μεταβλητότητα της έννοιας (και κατάστασης) αυτής ούτε θα αναφερθώ στην ιστοριογραφική της χρήση· θα τονίσω μόνο ότι η σύνδεση του πολιτικού με το ηλικιακό νοηματοδοτεί ιδιαιτέρως το δεύτερο και το ανάγει σε σχεδόν αυτόνομο πεδίο ιστορικής παρατήρησης και ερμηνείας. Στην ουσία της, η θεματική του Συνεδρίου αναδεικνύει αυτή τη συνάφεια πολιτικού και ηλικιακού με προφανούς αποδεικτικότητας παράδειγμα, την ελληνική νεολαία του 20ού αιώνα. Ωστόσο, η αναγωγή στο πολιτικό συνεπάγεται μια διασάφηση: δεν πρόκειται για μιαν ενιαία νεολαία, αλλά για νεολαίες, δηλαδή για μερικευμένες ως αντιθετικές εντάξεις των νεανικών ηλικιών στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα της ιστορικής τους στιγμής· πρόκειται για νεολαίες που, παρά τους σταθερούς χαρακτήρες τους, μοιράζονται ανάμεσα στις κοινωνικές αδράνειες και δυναμικές: σε ποιο βαθμό και κατά ποιες χρονικότητες εναπόκειται στην ιστορική έρευνα να το δείξει – και εννοώ μιαν έρευνα που αξιοποιεί όλα τα αναλυτικά εργαλεία των κοινωνικών επιστημών.


Το ανθρώπινο δυναμικό
Τώρα, ένα γενικό σχόλιο ως προς το ανθρώπινο δυναμικό του Συνεδρίου, ως προς την πυραμίδα των ηλικιών των ομιλητών: με εξαίρεση τις ανώτατες κλίμακές της και, εξυπακούεται, τις κατώτερες, αντιπροσωπεύονται όλες οι άλλες, από τους απόμαχους της θεσμοθετημένης εργασίας ώς τους σημερινούς μεταπτυχιακούς φοιτητές. Τούτο σημαίνει ότι μιλούν για τη νεότητα άτομα που τη βιώνουν ως απόμακρη ή κοντινή ανάμνηση και άτομα που τη βιώνουν (ή την υφίστανται) ως παρόν· μιλούν με μιαν όμως κοινή προϋπόθεση: δεν καταθέτουν προσωπικές μαρτυρίες ούτε αυτοβιογραφούνται (ή, πιο του συρμού, «εγω-ιστορούν»), αλλά ερευνούν και θέλουν να ερμηνεύσουν, στηριζόμενοι σε ένα κοινό και διαχρονικότερο πνευματικό κεκτημένο, δηλαδή τους τρόπους με τους οποίους προάγεται η ιστορική κατανόηση. Αυτοί οι τρόποι υποσημαίνουν το αυτόδηλο, αλλιώς την ύπαρξη, τη γνώση, την οργάνωση της πληροφορίας με αιτούμενο την κατανόησή της ή τη συστηματοποίησή της εν όψει της κατανόησης αυτής· ως προς την τελευταία η μακραίωνη αρχειακή διαχείριση έχει κρυσταλλώσει κανόνες που δεν χρειάζεται να αναμορφωθούν, αλλά μόνο να προσαρμοσθούν στις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνικής που φέρνει το, μάλλον πομπώδες, όνομα της κοινωνίας της πληροφορίας. Δεν πρόκειται να αναχθώ σ’ αυτό το μείζον ζήτημα· το συνδέω, ωστόσο, με ένα άλλο από όσα μου ετέθησαν· πρόκειται για το τεκμηριωτικό εύρος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.


Το Αρχειοτάξιο
Εξειδικευμένες καταγραφές στο περιοδικό τους, το Αρχειοτάξιο, και πλείστες όσες άλλες μαρτυρούν αυτό το εύρος· τμήμα τους έχει περάσει στο Διαδίκτυο με την οικονομική αρωγή κοινοτικών προγραμμάτων, ένα από τα οποία προσδιόρισε και το Συνέδριο στο οποίο αναφερόμαστε. Δεν είναι η στιγμή της αποτίμησης αυτών των κοινοτικών συμβόλων (και καθορισμών) για την ύπαρξη των ΑΣΚΙ· δεν μπορώ, ωστόσο, να αποσιωπήσω την πτωτική έως καταστροφική συμβολή των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού, την τείνουσα, αλλιώς, στο μηδέν συμβολή του Δημοσίου. Για όλα αυτά ίσως έρθει η ώρα να μιλήσουμε, έστω και μόνο για να καταθέσουμε, χωρίς φυσικά να αποσιωπήσουμε τα αντίθετα παραδείγματα, όσα έρχονται από τις ατομικές βουλήσεις, ανάμεσα στις οποίες και οι αρωγές ενίων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τώρα όμως αξίζει να επισημανθεί μια ποιοτική ιδιότητα των ΑΣΚΙ, φανέρωμα της οποίας είναι, ανάμεσα στα άλλα, και το Συνέδριο, για το οποίο κάνουμε λόγο.


Ιστορικός προβληματισμός
Θέλω να πω ότι τα ΑΣΚΙ δεν είναι μόνο ένας αρχειακός τόπος, όπου αποθησαυρίζεται τεκμηριωτικό υλικό, ταξινομείται, καταλογογραφείται ή ευρετηριάζεται και προσφέρεται στην ιστορική έρευνα, δεν είναι μόνο τα ανοιχτά κομματικά αρχεία που οραματίστηκε και πραγμάτωσε ο Φίλιππος Ηλιού· είναι και η λογική και πρακτική τους εκβολή που ο ίδιος τις εκλαμβανόταν ως αυτόδηλα: τα ΑΣΚΙ είναι, συγχρόνως και εγγενώς, ένα πεδίο ιστορικού προβληματισμού, για την πραγμάτωση του οποίου προσφέρουν τις τεκμηριωτικές προϋποθέσεις. Και το αυριανό Συνέδριο και τα προηγούμενα, όσα είχαν οργανώσει ή συμμετάσχει σ’ αυτά, και τα δημοσιεύματά του, και οι εκθέσεις του, όλα μαζί αποδεικνύουν τη σύνδεση της τεκμηρίωσης, αρχειακής και έντυπης, με το αίτημα της ιστορικής ερμηνείας: δεν είναι, προφανώς, προκαθορισμένη από μεθοδολογικά στερεότυπα ή θεωρητικές προτεραιότητες της πολιτικής και διανοητικής συγκυρίας, μολονότι μπορεί να συμβαίνει να εμφιλοχωρούν και εκείνα και αυτές· τα ΑΣΚΙ, πάντως, φρόντισαν να «διεμβολίσουν» τις τυπικότητες των δοτών προγραμμάτων καταγραφής των τεκμηριωτικών τους δεδομένων… Ελπίζω ότι το Συνέδριό τους θα δείξει την ιστοριογραφική επίπτωση αυτού του «διεμβολισμού».

Τετραήμερο επιστημονικό συνέδριο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Νεότεροι και παλαιότεροι ιστορικοί θα πάρουν μέρος στις τετραήμερες εργασίες του μεγάλου συνεδρίου που διοργανώνουν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) από 26-29 Μαρτίου στο Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τίτλος του «Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις». Η έναρξη θα γίνει στις 26/3 στις 6 μ.μ. με την εισηγητική ομιλία του Σπύρου Ασδραχά, ενώ ιδιαίτερη θέση στις εργασίες του συνεδρίου θα έχει η παρουσίαση της ψηφιοποίησης των αρχειακών σειρών και των τεκμηρίων (90.000 σελίδες) από τις συλλογές των ΑΣΚΙ για τη νεολαία από το 1940 ώς το 1974. Στη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου θα λειτουργήσει έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Μετεμφυλιακές πραγματικότητες και οι δρόμοι της Αριστεράς (1950-1967)».
- «Η νεολαία στον 20ό αιώνα. Ιστοριογραφικές καταγραφές και θεωρητικές προσεγγίσεις» (26/3, στις 8.15 μ.μ. Ομιλητές: Σπύρος Ασδραχάς, Γιάννης Γιαννουλόπουλος, Χριστίνα Κουλούρη, Σεραφείμ Σεφεριάδης, συντονιστής Αντώνης Λιάκος).
- «Αμφισβήτηση και νεολαία. Ζητήματα θεωρίας και μεθόδου» (27/3, στις 7.15 μ.μ. Ομιλητές: Αγγελος Ελεφάντης, Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Αλκης Ρήγος, Θανάσης Σκρουμπέλος, συντονιστής Ηλίας Νικολακόπουλος).
- «Νέες γυναίκες και πολιτική» (29/3 στις 7.30 μ.μ. Ομιλήτριες: Αγγέλικα Ψαρρά, Μαρία Ηλιού, Μάρω Παντελίδου-Μαλούτα, συντονίστρια Εφη Αβδελά) είναι τα τρία μεγάλα στρογγυλά τραπέζια που θα φιλοξενηθούν στις εργασίες του συνεδρίου, ενώ θα συζητηθούν τα εξής θέματα: «Μορφές πολιτικής στράτευσης: τα πρόσωπα και οι οργανώσεις», «Νεολαία και σύγχρονα κοινωνικά κινήματα», «Φοιτητικό κίνημα: διαδρομές και ιστοριογραφία», «Κοινωνία και νεολαία», «Αθλητισμός: νεολαία και σώμα», «Ιστορίες της νεολαίας και λογοτεχνικές αναπαραστάσεις», «Νέες γυναίκες και πολιτική».

Hμερομηνία : 23/3/08

www.kathimerini.gr